Consumenten en hun verantwoordelijkheid
In een recente column doet Mathijs Bouman een appel aan de AFM om te stoppen met haar overdreven ingrijpen. Bouman beklaagt zich over het feit dat “de bankier al het denkwerk moet doen” voor de consument die “geen verantwoordelijkheid [hoeft] te nemen voor zijn financiële beslissingen.” Dit gebrek aan consumentenverantwoordelijkheid maakt Nederlanders dom. Doordat de paternalistische AFM er toch wel voor zal zorgen dat er geen slechte producten worden verkocht raken consumenten onwetend, zo luidt de redenering.
Wie de geschiedenis erop na slaat zal al snel zien dat er geen toezichthouder voor nodig is om consumenten dom te maken. Van de handel in ‘windmaatschappijen’ in 1720 tot de ‘investment trusts’ tijdens de Grote Depressie en de aflossingsvrije hypotheken tijdens de huidige hausse. Consumenten willen de meest absurde producten kopen zolang het feestje duurt en zolang belanghebbenden hun verzekeren dat het allemaal goed zit. Uit onderzoek van de AFM bleek bijvoorbeeld dat 44% van de afsluiters van een aflossingsvrije hypotheek in 2008 niet wist dat ze aan het eind van de looptijd ook nog een restschuld konden hebben. Natuurlijk is dit deels de consument te verwijten, maar als hypotheekadviseur moet je toch goed je best hebben gedaan wil je niet de essentie van het risico van deze hypotheekvorm aan de consument uitleggen. Het is moeilijk vol te houden dat de AFM de oorzaak is van deze onwetendheid. De AFM probeert juist het omgekeerde te doen door mensen financieel te scholen en informatie te verschaffen.
De redenering van Bouman kan bovendien ook worden ingezet om andere vormen van regulering af te schaffen. Wat te denken van de Voedsel- en Warenautoriteit (VWA) die ons te stom maakt om te kijken naar wat er in ons eten zit. Er is echter een reden waarom de VWA bestaat, consumenten zelf zijn niet in staat om zelfstandig de kwaliteit van voedsel en waren te bepalen. Dit behoeft vaak nauwkeurig onderzoek, waarvoor de consument de middelen noch de tijd heeft. Zoals bekend, waren bijvoorbeeld woekerpolis contracten zo obscuur dat men vergevorderde expertise moest hebben om echt te doorgronden wat er nu werd gekocht. Wanneer duidelijk werd wat er nu eigenlijk was gekocht, bleek het product volstrekt verrot. Er zullen maar weinig mensen vrijwillig een DSB koopsompolis met 80% provisie hebben gekocht als ze hadden geweten wat ze kochten. Hier is een taak voor de toezichthouder. Die taak beperkt zich echter niet tot het verschaffen van informatie. Bepaalde producten behoren eenvoudigweg niet verstrekt te worden. De VWA laat supermarkten ook geen producten verkopen die niet langer houdbaar zijn zolang er maar wel opstaat dat het product niet goed meer is.
Misleiding en fraude lonen. Hierdoor is er een taak voor een toezichthouder, dit is geen betutteling, maar een voorwaarde voor een werkende markt. Door liberale economen uit het verleden werd dit ook erkend. Zo beklaagde John Stuart Mill zich over de fraudeurs van zijn tijd, die de kwaliteit van levensmiddelen verlaagden zonder dat consumenten hiervan weet hadden. Hij merkte ook op hoe markten pervers worden zo gauw kwaliteitsvermindering leidt tot een competitief voordeel. “Thus the frauds, begun by a few, become customs of the trade and the morality of the trading classes is ever more degraded.”
Hier maakt Mill een belangrijk punt. We zien de wetgever vaak als de overheid, maar in de economische sfeer is er ook nog een de facto wetgever, wat we vaak marktwerking noemen. Als je als hypotheekverstrekker vandaag de dag alleen nog maar lineaire en annuïtaire hypotheken verstrekt, zul je het niet lang volhouden. Er is geen wet die de hypotheekverstrekker verplicht om ook andere hypotheken te verstrekken, maar om te kunnen concurreren moet wel aan bepaalde spelregels worden voldaan. Spelregels, zij het de jure of zij het de facto, zorgen voor bepaalde uitkomsten. De vraag is niet of we liever de jure of de facto regels hebben (overheid of marktwerking), maar of de uikomsten van bestaande spelregels wenselijk zijn, en zo nee, hoe we die spelregels veranderen. Overheidsregels kunnen slecht zijn, net als marktregels slecht kunnen zijn. Er is geen magisch mechanisme dat het ene soort regels inherent beter maakt dan het andere.
Er is vaak sprake van marktregels die instellingen in een bepaalde richting dirigeren die niet altijd wenselijk is. Zonder regulering op kredietexpansie zul je bijvoorbeeld zien dat geldverstrekkers constant hun leenvoorwaarden zullen versoepelen om te kunnen concurreren. In een hausse geven soepele leenvoorwaarden immers een competitief voordeel (en soepelere leenvoorwaarden zorgen weer voor de hausse). Hopen dat consumenten in al hun wijsheid niet gaan lenen is in zo’n situatie utopisch. Zelfs de CEO’s op Wall Street met hun gesofistikeerde risicomanagement pompten hun instellingen vol met schulden zolang het kon. Keynes noemde dit de ‘Animal Spirits’ die periodiek de consument ontdeden van zijn rede.
In een hausse is het dan ook moeilijk om aan mensen wijs te maken dat ze verkeerd bezig zijn gezien al het profijt dat ze hebben bij de hausse. Zoals ook John Kenneth Galbraith opmerkt in zijn boek over de crash van ’29: "Governments were either bemused as were the speculators or they deemed it unwise to be sane at a time when sanity exposed one to ridicule, condemnation for spoiling the game, or the threat of severe political retribution."
Juist dan is het belangrijk dat toezichthouders de rug recht houden, dat ze de ridiculisering doorstaan en doen wat redelijk is. Dat Bouman stelt dat banken door de AFM zoveel denkwerk voor de klant doen is absurd. Banken hebben voor de crisis aan bijna iedereen met een hartslag een hypotheek willen verstrekken, dat is niet echt een nauw criterium. Ook in Nederland kon je ‘no-doc loans’, in vakjargon liar’s loans, krijgen. Dat ze nu moeten letten op zaken als inkomen en onderpand is niet meer dan redelijk. Retoriek over consumentenverantwoordelijkheid is leuk en aardig maar het abstraheert van een werkelijkheid waarin mensen niet de tijd en middelen hebben om alles te weten over de 83 varianten op de levenhypotheek. Een werkelijkheid waarin men bovendien nog zo ver is verwijderd van verantwoordelijke hypotheekvoorwaarden, dat het laatste waar ik me druk over zal gaan maken is dat toezichthouders te hard gaan ingrijpen.
Hi Jesse,
Zag je reply op huizenmarkt-zeepbel.nl en dacht laat ik even een berichtje achter laten. Ik ben nl best benieuwd welke thema’s je aan het onderzoeken bent (en waar je wat hulp bij kunt gebruiken).
Gezien dit stuk zou ik Regulatory Capture ook eens onderzoeken (smiley). Voorbeeld van AFM’er Hans Hogervorst;
– Politiek (oa ministerie van Financiën)
– DSB & National Bank of Washington
– AFM
Hans geheel onafhankelijk en neutraal bij de AFM of eerder een handige asset?
Zo zijn er wel meer opvallende linkjes. Niet alleen op DNB en ECB niveau ook ‘hoger’. Ik neem aan dat je bekend bent met de BIS, IMF en de Wereldbank en hun ‘toezichthoudende’ rol?
Hallo Hugo,
Excuses voor mijn late reactie. Ook wat mij betreft gaat de AFM nog niet ver genoeg, maar dat is moeilijk de AFM zelf te verwijten. De boetes die de AFM mag uitdelen zijn bijvoorbeeld zwaar ondermaats en toen de AFM tophypotheken wou verbieden viel iedereen over hen heen. Ik denk dat regulatory capture meer een probleem van DNB is, dan van de AFM. Ik ben juist aangenaam verrast door Hoogervorst, die ik oorspronkelijk niet zo hoog had zitten, maar die nu in het Nederlandse establishment één van de weinige is die verstandige dingen zegt.
De opvallende linkjes zijn met name bij DNB te vinden. Hier heb ik ook al eens over geschreven op deze site (cultuurverandering bij DNB).
Overdreven angst dat de vaderlandse overheid de consument echt gaat beschermen tegen misleiding hoeven we niet te hebben. De voorbije tien jaar wordt er geen schadeclaim meer toegewezen door de Nederlande rechter (Nina Brink/WOL is een zeldzame uitzondering). Het rechterlijk toetsingscriterium is de maatman van ”gemiddelde consument”. Ieder weldenkenkende burger die hier achter komt, snapt dan direct dat de grote groep van 49,99% van benedengemiddelde consumenten bij de rechter niets hoeft te verwachten. En de AFM dan ? De voorbije tien jaar is gebleken dat die pas in actie komt als het leed al is geleden (zie het aandelenleasedrama, DSB -affaire; woekerpolis-affaire…..etc. etc.)
You have shed a ray of suhinsne into the forum. Thanks!
Thank you for the encouragement Kelly! I was reading those verses this week, and turning them over in my heart, not knowing if I’ve disqualified myself by being harsh or judgmental. I want to be honest without being mean-spirited, or petty. Writing is so healing, and while the situation is so hurtful, what I want to do is learn from it. Be blessed, and thank you!
Thanks for the strategies you are giving on this blog site. Another thing I would really like to say is the fact that getting hold of duplicates of your credit file in order to check out accuracy of each and every detail is the first activity you have to undertake in repairing credit. You are looking to thoroughly clean your credit history from harmful details errors that wreck your credit score.