Non-proliferatie en het NRC
“Non-proliferatie” zo oordeelt de NRC, “is een speerpunt van Obama.” Verder “[daagt] Obama Moskou nadrukkelijk uit zich aan te sluiten bij zijn nieuwe nucleaire strategie.”[1]
Merkwaardig is het om op te merken wat non-proliferatie is, in de zin waarin de NRC het concept gebruikt. Deze wijkt af van wat oorspronkelijk het doel was van het non-proliferatie verdrag(NPV) op een aantal cruciale punten.
a) Nucleaire staten zouden “ter goeder trouw onderhandelingen [moeten ondernemen] over effectieve maatregelen ter beëindiging van de nucleaire wapenwedloop en over nucleaire ontwapening.”
b) Niet-nucleaire staten hebben niet het recht om nucleaire wapens te ontwikkelen
c) Niet-nucleaire staten hebben het recht op vreedzaam gebruik van nucleaire energie[2]
Laat ons bekijken of Obama zijn “nieuwe nucleaire strategie” voldoet aan deze drie oorspronkelijke doeleinden van het non-proliferatie verdrag.
Een eerste punt dat gemaakt dient te worden, is dat Obama’s retoriek en de “nieuwe nucleaire strategie” niet nieuw is in het Amerikaanse politieke discours. Zoals hierboven beschreven, stond ook in de NPV (een verdrag dat dateert uit 1970) dat nucleaire staten uiteindelijk zouden moeten ontwapenen. Na de val van de Sovjet-Unie zijn deze sentimenten nog makkelijker bespreekbaar geworden. In een artikel in de Wall Street Journal doen onder andere Henry Kissinger (minister van buitenlandse zaken en veiligheidsadviseur van Nixon) en George P. Shultz (minister van buitenlandse zaken onder Reagan) een oproep voor “een wereld zonder nucleaire wapens”.[3] Dit waren niet bepaald de duiven binnen het Amerikaanse politieke spectrum. Maar ook Reagan zelf tentoonspreidde een soortgelijke retoriek als Obama, hij riep op tot het afschaffen van “alle nucleaire wapens”, die hij “totaal irrationeel, totaal inhumaan, goed voor niets anders dan moord, mogelijk destructief voor alle beschaving en leven op aarde,” bevond.[4] We weten nu dat toen Reagan werkelijk de keuze had om “alle nucleaire wapens” af te schaffen, hij koos voor een agressieve pose en weigerde zijn woorden om te zetten in acties. Het breekpunt tijdens de onderhandelingen met de Sovjet-Unie in 1986 in Reykjavik was het SDI programma (het ‘raketschild’), een programma dat net als nu met veel argwaan werd bekeken vanuit Rusland.
Ook was Reagan instrumenteel in de creatie van het Pakistaanse nucleaire programma. Hij weigerde in de jaren ’80 om de steun aan het Pakistaanse regime stop te zetten. Ondanks het feit dat volgens premier Lubbers hij al in 1975 bij de CIA had aangegeven dat Abdul Qadir Kahn (de Pakistaanse metallurg), bezig was met atoomspionage in Nederland. De CIA gaf aan dat het niet wou dat Kahn door Nederland werd opgepakt en vervolgd, maar dat het zelf de situatie in handen zou nemen.[5] Kahn kon zijn werk blijven doen hierna. Zelfs toen bleek dat Kahn (ongetwijfeld met goedkeuring van het Pakistaanse regime) de nucleaire geheimen aan het doorsluizen was naar andere landen, probeerde men in Washington excuses te verzinnen en de militaire en economische steun voort te zetten.[6] Het was belangrijker om Russen te vermoorden in Afghanistan, waar Pakistan als marionet van de VS optrad en geld doorsluisde aan de meest radicale Islamisten die er in het Midden-Oosten te vinden waren.
Een tweede punt, is dat 76% van de wereld wil dat alle nucleaire wapens worden afgeschaft. In de VS is de steun net wat hoger dan het gemiddelde, 77% van de mensen pleit voor het afschaffen van nucleaire wapens en 20% is tegen. In Rusland vinden we soortgelijke cijfers, 69% is voor, 14% tegen.[7] Obama lijkt het hier ook mee eens te zijn. Het ziet er echter naar uit dat hij het hiermee eens is op dezelfde manier als Reagan het hier mee eens was, enkel in woord, niet in actie. Serieuze analisten van de nieuwe nucleaire strategie, alsook het verdrag zojuist getekend in Praag, zullen moeten toegeven dat Obama’s voorstellen, nog altijd een stuk agressiever zijn dan wat zowel de bevolking van zijn eigen land, als de bevolking van de rest van de wereld zou willen zien.
Het feit dat Obama net als zijn voorgangers zulke prachtige woorden gebruikt hangt natuurlijk nauw samen met de publieke opinie in de wereld, die in overweldigende meerderheid gelooft in het afschaffen van nucleaire wapens. Men zou een sceptische attitude verwachten met deze twee feiten in het achterhoofd en men zou hopen dat de NRC kritisch zou kijken naar de acties en niet naar de woorden, die zoals vaker weinig betekenen.
De NRC presenteert de toewijding van Obama aan nucleaire non-proliferatie echter als een feit, zonder verder commentaar op de werkelijke acties die zouden moeten lijden tot de realisering van deze toewijding. Zo kunnen we lezen dat de “kern van Obama’s beleid is dat landen alleen afgebracht kunnen worden van de ontwikkeling van kernwapens, als de huidige hun verplichting onder het NPV serieus nemen.”[8]
Maar hoe serieus nemen de VS en Rusland hun verplichtingen zelf? Het nieuwe verdrag zou het aantal nucleaire wapens terugbrengen naar 1.550. Zelfs als dit het geval zal zijn[*], zullen de gevolgen voor de wereld er niet minder op worden wanneer er in plaats van 2200, 1550 nucleaire raketten over en weer vliegen. In strategisch opzicht zal de reductie weinig verschil maken. Nog steeds is er de potentie om de gehele wereld te vaporiseren in luttele minuten. Hoe deze reductie “landen” zou kunnen bewegen om “de ontwikkeling van kernwapens” stop te zetten wordt niet duidelijk uit de NRC haar artikelen. Maar zoals altijd is bewijs niet nodig, immers zeggen respectabele machthebbers dat het simpelweg zo is en wat heeft een journalist nog meer nodig dan nobele woorden?
Duidelijk zijn wel de acties van de VS die er juist toe leiden dat proliferatie zich voortzet. De media zijn het afgelopen jaar in steeds grotere mate hysterisch aan het worden over Iran’s nucleaire programma. Uiteraard is het onwenselijk dat Iran een nucleair wapen in handen krijgt. Het is echter buitengewoon hypocriet om enkel Iran te veroordelen, wanneer er drie landen zijn die het NPV niet getekend hebben en hun kernwapenprogramma gesteund zien worden door de VS (Israël, India en Pakistan). Alle drie deze landen zijn in tegenstelling tot Iran verwikkeld geweest in oorlogen die ze zelf begonnen. Desondanks is het gevaar dat van Iran uitgaat constant van veel groter belang voor de NRC.
Het gevaar van een nucleair Iran is volgens alle serieuze analisten minuscuul. Als het al een nucleair wapen aan het bouwen is, dan is dit ongetwijfeld als een afweermechanisme tegen het reële gevaar van een Israelisch-Amerikaanse aanval, niet voor first-use doeleinden. Zoals ook de Nederlands-Israelische militair historicus Martin van Creveld toegeeft; “De wereld heeft toe kunnen kijken hoe de VS Irak binnenviel, zoals we later hebben kunnen zien was hier geen enkele reden voor. Als de Iranezen geen nucleaire wapens hebben geprobeerd te bouwen, dan zijn ze gek.” Hij acht de kans dat Iran deze wapens ook echt zal gebruiken praktisch niet bestaand, “ondanks dat Iran wordt geregeerd door Islamitische fundamentalisten, zijn de meeste commentatoren die het land kennen van mening dat het regime niet irrationeel is. […] Ondanks al hun grote woorden over verzet tegen Israël, is het niet waarschijnlijk dat de heersers van Iran een nucleaire aanval zouden beginnen tegen een land waarvan wordt aangenomen dat het in staat is hen van de kaart te vegen.”[9] Hij wordt bijgevallen door strategisch analist Leonard Weiss, die stelt dat “de achterliggende veronderstelling van de apocalyptische verklaringen is dat Iran niet alleen van plan is nucleaire wapens te maken, maar deze ook zal gebruiken om kort daarna Israël te vernietigen. Dit veronderstelt dat de leiders van Iran gestoord zijn.”[10]
De “apocalyptische verklaringen” verschijnen niet in de NRC wanneer het blikveld wordt gericht op één van de andere staten waarvan vaststaat dat deze het NPV schenden. Toen op 24 september VN Veiligheidsraad resolutie 1887 werd aangenomen, kopte de NRC; “Verenigde Naties Veiligheidsraad geeft Obama symbolische steun in strijd tegen kernwapens.” Het behandelt in het artikel een aantal aspecten van de resolutie, het bemoeilijken van het ontwikkelen van kernwapens op basis van een civiel nucleair programma; strengere voorwaarden aan de export van nucleaire goederen; en het tekenen van het kernstopverdrag (dat nucleaire tests verbied). [11] Nergens wordt in het artikel vermeld dat de resolutie ook “het belang van alle lidstaten onderschrijft om hun conflicten op vreedzame wijze te beslechten in conformiteit met het VN handvest.”[12] Als we dit serieus nemen, dan mogen we van de NRC verwachten dat het enig commentaar geeft op Robert Gates verklaring bij de presentatie van de nieuwe nucleaire strategie van Obama. “Als jullie je niet aan de regels houden” zo sprak Robert Gates Noord-Korea en Iran toe, “dan liggen alle opties op tafel bij de manier waarop wij jullie zullen aanpakken.”[13] Een overduidelijke schending van artikel 2(4) van het VN handvest, waarin staat dat het gebruik van alsook het dreigen met geweld verboden is. De bedreigingen worden serieus genomen in Iran en is zoals eerder gezegd één van de belangrijkste redenen waarom ze een afschrikmiddel in de vorm van een kernwapen zouden willen hebben. In juli 2009 zette Israël de bedreigingen nog eens kracht bij door een tweetal oorlogsschepen en drie onderzeeërs waaronder één nucleaire onderzeeër door het Suez kanaal te laten varen.[14] Al jaren houdt de VS ‘alle opties op tafel’ wat betreft Iran, het zou zinvol zijn geweest als de NRC zou aangeven dat dit een schending is van het internationaal recht. Verder geeft het aan dat de Veiligheidsraad helemaal geen “steun” geeft aan Obama, integendeel het veroordeelt de dreiging met geweld (een regulier onderdeel van Obama’s politiek naar Iran toe).
Geen enkel nieuwsbericht of commentaar konden we ook in de NRC vinden toen India de dag na de resolutie op 25 september reageerde door te verklaren dat het nu “in staat is om nucleaire wapens te bouwen met dezelfde destructieve kracht als de wapens in het arsenaal van de machtigste nucleaire staten.”[15] Een verklaring waar Obama in maart dit jaar op reageerde door in strijd met het NPV en met resolutie 1887, met India een overeenkomst te sluiten over de handel in nucleair materieel , een deal die “mogelijk miljarden dollars waard is” aldus de Washington Post.[16] Een duidelijk signaal uit Washington dat India Veiligheidsraad resolutie 1887 niet serieus hoeft te nemen. De steun komt toch wel en er zijn geen repercussies voor diegene die in strijd met het NPV toch kernwapens hebben ontwikkeld, zolang deze de belangen van de VS dienen. Slechts één ingezonden brief is er te vinden in de NRC die een verwijzing maakt naar de nucleaire deal, die een nieuwe slag toebrengt aan het NPV.
De gevaren voor nucleaire proliferatie zijn groot, niet alleen India accelereert de ontwikkeling van haar kernwapenarsenaal, ook Pakistan is bezig geavanceerdere wapentuig te ontwikkelen en ook een wapenwedloop met China ligt in het verschiet.
De reductie naar 1550 nucleaire wapens door de VS en Rusland zullen niks aan deze situatie veranderen. India en Pakistan hebben in de afgelopen 60 jaar al driemaal oorlog met elkaar gehad en zijn nog altijd in conflict over Kashmir. Deze explosieve situatie kan beter geen kernwapens gebruiken en stappen richting ontwapening zouden dan ook genomen moeten worden. Zoals we zien is dit niet een prioriteit van Obama — wanneer meer waarde gehecht wordt aan acties dan aan retoriek.
In het Midden-Oosten is de situatie zo mogelijk nog explosiever. De grootste schender van het NPV in de regio is Israël. Het voortbestaan van het nucleaire programma van Israël zou speciale aandacht moeten verdienen, gezien het feit dat er een Veiligheidsraad resolutie ligt die verklaart dat er stappen moeten worden genomen om een kernwapenvrije zone in het Midden-Oosten te creëren. Nog pijnlijker is dat deze zelfde Veiligheidsraad resolutie uit 1991 werd aangevoerd als een legale basis voor de inval van Irak. In alle discussie over het volkenrechtelijk mandaat en of Irak één van de resoluties van een decennia geleden had overtreden, werd vergeten dat er in de resolutie ook wordt gezegd dat de Veiligheidsraad zich “bewust is van het gevaar van alle massavernietigingswapens voor de veiligheid en de vrede in [het Midden-Oosten] en van het werk dat gedaan moet worden om het Midden-Oosten vrij te waren van zulke wapens.” Deze bewustwording heeft zich in de afgelopen decennia nog niet omgezet in het realiseren van dit belangrijke non-proliferatie doeleinde. Obama schijnt niet van plan te zijn om hier verandering in te brengen. Toen de journaliste Helen Thomas Obama vroeg of hij wist welke staten in het Midden-Oosten een nucleair wapen hadden, weigerde Obama hierover te “speculeren.” Obama weet net zo goed als iedereen dat het enige land dat kernwapens heeft in het Midden-Oosten, Israël is. Waarom weigert hij dan te antwoordden? Één reden is de legale implicaties die het zou hebben. Onder de wetten van de VS op buitenlandse hulp, is het illegaal om “assistentie” te verlenen aan landen in het bezit van nucleaire wapens die geen ondertekenaars zijn van het NPV.[17] Opnieuw krijgen we hier de bizarre situatie waarin de regering van de VS en Israël ontkennen of simpelweg niet praten over het bestaan van Israëls nucleaire programma, ondanks het feit dat al sinds 1969 inlichtingendiensten overtuigd zijn van het bestaan van dit programma.[18] Deze strategie werd in ditzelfde jaar verwoord door secretary of state, Henry Kissinger, die in een vrijgegeven memo aangaf dat “we als ideaal mogelijk het liefst Israëlisch bezit [van een kernwapen] zouden willen stoppen, maar wat we werkelijk op zijn minst willen, is voorkomen dat Israëlisch bezit [van een kernwapen] een internationaal feit wordt.”[19] Deze doctrine, die door de jaren heen vrij stabiel is gebleven wordt naar verluid doorgezet door president Obama. In een gesprek met zijn ambtsgenoot in Israël in mei van 2009 gaf Obama al aan dat hij het ‘don’t ask, don’t tell’ beleid van zijn voorgangers zou voortzetten. Een anonieme beleidsmaker becommentarieerde dat deze overeenkomst “vragen oproept over praktisch elk onderdeel van de president zijn non-proliferatie agenda.”[20]
Ondertussen blijven de hulpgelden ook voortvloeien. Voor 2011 heeft Obama €3 miljard voor Israël opzij gezet, €225 miljoen meer dan in 2010. Dit geld zou verder geclassificeerd worden als veiligheidsuitgaven zodat het geld de spending freeze van Obama omzeilt.[21]
In de NRC wordt er gedaan alsof er sprake zou zijn van een ware “ruzie” tussen de Obama regering en Israël. Zo serieus zou de ruzie zijn, dat de Israel lobby Obama’s zorgplan zou bedreigen![22] Hoe serieus de beleidsmakers in Tel Aviv en Washington deze “ruzie” zelf nemen, werd nog maar eens duidelijk eind maart dit jaar toen de VS en Israël een deal sloten waardoor de VS Israël Hercules vliegtuigen zou verkopen ter waarde van een kwart miljard dollar.[23] Op dezelfde dag dat Ha’aretz een artikel schreef over deze deal, kopte de NRC dat Israël en de VS in een “ernstige onderlinge crisis” zaten.[24] Er is geen schrijntje bewijs voor deze “ernstige crisis” behalve de –nog steeds uiterst milde- retoriek.
Een verdere indicatie van de mate van toewijding van Europa en de VS aan non-proliferatie werd getoond toen in september 2009 het IAEA een resolutie aannam die Israël opriep om Veiligheidsraadresolutie 487 te implementeren. In deze resolutie werd van Israël geëist dat het haar nucleaire faciliteiten openstelt voor het IAEA en het NPV ondertekent. Europa en de VS hadden al jaren de resolutie geblokkeerd en poogden dit opnieuw te doen omdat zij vonden dat het oneerlijk was om de aandacht te focussen op één specifiek land, een verklaring die in Teheran waarschijnlijk wat wenkbrauwen zou doen optrekken.[25] Hetzelfde Moskou dat door Obama “nadrukkelijk [werd uitgedaagd] om zich aan te sluiten bij zijn nieuwe nucleaire strategie, die erop is gericht te voorkomen dat er nieuwe kernmachten in de wereld bijkomen,” stemde wel voor de resolutie.
Van 18 september (toen de IAEA resolutie werd aangenomen) tot 1 oktober verscheen er in zowel de NRC.NEXT als in de NRC Handelsblad geen enkel artikel over de oproep aan Israël en de oppositie van het westen.[26] Dit in tegenstelling tot de onthulling van Iran dat deze een tweede verrijkingsfabriek in haar bezit heeft, waarover in deze zelfde 13 dagen 4 artikelen van bij elkaar 2964 woorden te vinden waren in de NRC en het NRX.NEXT.[27]
De meest logische oplossing zou zijn om de toewijding aan een kernwapenvrije zone in het Midden-Oosten te implementeren. Een voorstel dat als we de NRC mogen geloven, de steun geniet van het Iraanse regime. Een belangrijk adviseur van Ahmadinedjad pleit in de NRC voor “een internationaal raamwerk dat de ontwikkeling, productie, het vermeerderen en hebben van nucleaire wapens moet voorkomen.”[28] Misschien dacht hij hier aan het voorstel van het voormalig hoofd van het IAEA Mohammad ElBaradei die pleit voor een systeem waarin de productie van uranium onder internationale supervisie zou komen te staan. Landen die gebruik willen maken van kernenergie kunnen dan bij het IAEA hun uranium verkrijgen, zonder dat er het risico bestaat dat deze gebruikt wordt voor andere doeleinden.[29]
Een kernwapenvrije zone in het Midden-Oosten zou een eerste stap zijn. Belangrijker nog is een substantiële reductie door de belangrijkste mogendheden. We dienen in het achterhoofd te houden dat diep in de koude oorlog, de voorstellen voor reductie nog radicaler waren dan nu. In 1964, twee jaar na de Cubacrisis, stelde minister van Buitenlandse Zaken Robert McNamara in een memorandum aan de president voor om het aantal kernwapens te reduceren tot 400, met dit aantal zou de VS nog steeds in staat zijn “ongeveer 30% van de bevolking van de Sovjet-Unie” te vernietigen.[30] Genoeg om te dienen als een afschrikmiddel tegen een mogelijke aanval zo vond McNamara. Inmiddels bestaat de dreiging van de Sovjet-Unie niet meer en het bestaan van 1.550 nucleaire wapens is een onnodig risico voor het voortbestaan van de mensheid. Waarom deze uiterst bescheiden doelstellingen, wanneer midden in de koude oorlog men met minder krachtige wapens het aantal al wou reduceren tot 400 — is de dreiging nu nog groter? Waarom nemen de VS en Rusland geen effectieve stappen om de wens van de overgrote meerderheid van de wereldbevolking op te volgen en kernwapens uit te bannen?
Dit soort effectievere voorstellen worden niet of nauwelijks besproken in de media. Liever houd deze zich bezig met de stenografie van de macht. We beperken ons, door te discussiëren binnen dit kleine kader van veronderstellingen. Waarin we ons druk maken over de schendingen van het NPV door onze vijanden en weigeren te kijken naar de reëlere en potentieel catastrofale schendingen van onze bondgenoten (schendingen waar we bovendien meer invloed op kunnen uitoefenen).
Ik kies in dit artikel niet voor de NRC omdat dit een slechte krant is, integendeel, de NRC is naar mijn mening de beste krant in Nederland, met op zijn tijd zeer informatieve artikelen. Ik ben niet de enige wat dit betreft, uit een recente peiling blijkt dat de NRC wordt gezien als de meest betrouwbare krant. [31] Des te belangrijker is het daarom om te kijken naar wat de limieten van het debat zijn in deze kwaliteitskrant. Ik denk dat deze –uiterst korte- case study van de NRC goed illustreert hoe ook de Nederlandse media een lijn volgt die op merkwaardige wijze vrijwel altijd samenvalt met de heersende consensus binnen de westerse wereld. Een consensus die zoals historisch wel vaker het geval is, wordt getypeerd door een fikse dosis hypocrisie .
[*] Zelfs de NRC zelf geeft in twee alinea’s in al haar artikelen aandacht aan het feit dat ‘creatief boekhouden’ onder het nieuwe verdrag mogelijk is. “Niet alleen is onduidelijk hoeveel wapens beide landen nu precies opgesteld hebben. De methode voor het tellen van kernkoppen in het nieuwe verdrag biedt allerlei mogelijkheden voor ‘creatief boekhouden’. Zo is afgesproken dat zware bommenwerpers met kerntaken tellen als één kernkop, hoeveel wapens ze in de praktijk ook vervoeren. The New York Times gaf onlangs het voorbeeld van een B-52-bommenwerper die maar liefst 14 kruisraketten en zes ouderwetse kernbommen die afgeworpen moeten worden kan meevoeren — twintig kernkoppen dus die tellen voor één.”
[1] “Een nieuwe START”, NRC 8 april 2010
[2] IAEA, Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons, 22 april 1970
[3] George P. Shultz et al. , “A World Free of Nuclear Weapons”, Wall Street Journal 4 januari 2007
[4] Ibid.
[5] Broer Scholtens, “CIA vroeg Nederland kerngeleerde te laten gaan”, De Volkskrant 9 augustus 2005
[6] Adrian Levy en Catherine Scott-Clark, “Deception: Pakistan, the United States, and the Secret Trade in Nuclear Weapons”, Walker and Company (2007) hf. 1 en 2
[7] Worldpublicopinion.org, “World Publics on Eliminating all Nuclear Weapons”,
[8] Juurd Eijsvogel, “Verenigde Naties Veiligheidsraad geeft Obama symbolische steun in strijd tegen kernwapens”, NRC 25 september 2009
[9] Martin van Creveld, “Sharon on the warpath: Is Israel planning to attack Iran?”, International Herald Tribune 21 augustus 2004
[10] Leonard Weiss, “Israel’s future and Iran’s Nuclear Program”, Middle East Policy Vol. 16 Issue 3, pg. 79-88
[11] Juurd Eijsvogel, “Nucleaire ontwapening terug op agenda; Verenigde Naties Veiligheidsraad geeft Obama symbolische steun in strijd tegen kernwapens”, NRC 25 september 2009
[12] VN Veiligheidsraad resolutie 1887 http://www.unhcr.org/refworld/docid/4abcd4792.html
[13] “Gates geeft Noord-Korea en Iran harde waarschuwing”, NRC 7 april 2010
[14] Sheera Frenkel, “Israeli Navy in Suez Canal prepares for potential attack on Iran”, The Times(Londen) 16 juli 2009
[15] James Lamont en James Blitz, “New Delhi admission raises nuclear stakes”, Financial Times 28 september 2009
[16] Rama Lakshimi en Steven Mufison, “U.S. and India reach agreement on nuclear fuel reprocessing” Washington Post 30 maart 2010
[17] David Hirst, “Blind man’s buff on the Nuclear’s Edge”, The Guardian 24 februari 1995; De vraag van Helen Thomas: http://www.youtube.com/watch?v=lVGWdLsAoBA
[18] Avner Cohen en William Bur, “Israel Crosses the Threshold”, Bulletin of the Atomic Scientists vol. 62 issue 3 pg 22-30
[19] Henry A. Kissinger, “Memorandum to the President: Israeli Nuclear Program”, 19 juli 1969, Nixon Library
http://www.nixonlibrary.gov/virtuallibrary/documents/mr/071969_israel.pdf
[20] Eli Lake, “Obama keeps Israel’s secret, won’t push for nuke disclosure”, Washington Times 2 oktober 2009
[21] “Obama budget Includes $3 billion in Israel Aid”, Near East Report 23 februari 2010 http://www.aipac.org/NearEastReport/20100223/obama_budget_includes_three_bil_israel_aid.html
[22] Tom Jan-Meeus, “Ruzie met Israel is gevaarlijk; Israël lobby in Amerika bedreigt zorgplan van president Obama”, NRC.NEXT 18 maart 2010
[23] Amos Harel, “Despite row, US and Israel sign massive arms deal”, Haaretz 25 maart 2010
[24] Guus Valk, “Netanyahu geeft geen krimp in de VS; Topoverleg in Witte Huis levert geen doorbraak op in ernstige onderlinge crisis”, NRC 25 maart 2010
[25] Mark Weiss, “Israel spurns watchdog’s call to open atomic sites to inspection”, The Irish Times 19 september 2009; IAEA, Israeli Nuclear Capabilities http://www.iaea.org/About/Policy/GC/GC53/GC53Resolutions/English/gc53res-17_en.pdf
[26] Lexis-Nexis database zoekopdracht, gezocht op Israel AND IAEA
[27] Thomas Erdbrink, “Wat moet ik hier nog?; Sinds herverkiezing Ahmadinedjad loopt Iran leeg”, NRC.NEXT 1 oktober 2009; Carolien Roelants, “Iran wil vriend zijn én uranium verrijken; Iran Amerikaanse president wil een diplomatieke oplossing maar de werkelijkheid is weerbastig”, NRC 30 september 2009; “Spanningen lopen op na test van Iraanse raketten”, NRC.NEXT 28 september 2009; “Westerse landen dreigen Iran met sancties”, NRC 26 september 2009;
[28] Thomas Erdbrink, “Iran: alle kernwapens de wereld uit; onderdeel nucleair voorstel”, NRC 11 september 2009
[29] Mohammed ElBaradei, “Towards a safer World”, The Economist (London) vol. 369 issue 8346 pg 47-48 18 september 2003
[30] Robert S. McNamara, Blundering into Disaster: Surviving the First Century of the Nuclear Age (New York: Pantheon, 1986) pg. 123
[31] Sjoerd Buitinga et al, “Vertrouwen in Online en Printmedia”, NewCom maart 2010
