Jan Kees de Jager heeft het mis
Margaret Thatcher, voormalig premier van het Verenigd Koninkrijk, is de grote heldin van Mark Rutte. En kennelijk ook van Jan Kees de Jager, onze minister van financiën. Maar wie was Margaret Thatcher ook al weer? Het was een, in mijn ogen, uiterst feminiene politica (kent u ook maar een mannelijke politicus die dusdanig weinig geneigd was tot compromissen?). Ze had uitgesproken standpunten en durfde tegen de meerderheid in te gaan. En dat is wellicht ook de reden waarom ze de heldin van Rutte en de Jager is: “In 1961 she went against the Conservative Party’s official position by voting for the restoration of birching“, aldus Wikipedia.
“Birching”? Alweer volgens Wikipedia: “Birching is a corporal punishment with a birch rod, typically applied to the recipient’s bare buttocks”….
Maar Jan Kees de Jager lijkt ook een volgeling van haar economisch beleid te zijn – en dat is erger. Hij wil snijden, besparen, bezuinigen en kappen. Een citaat:
” Tijdens zijn gastcollege op de Faculteit Economie en Bedrijfskunde hamerde De Jager op het belang van het snijden in de overheidsuitgaven. De structurele krimp sinds de crisis van 2008 zorgt er volgens hem voor dat we geen andere keus hebben… ‘In eerste instantie hadden we slechts te maken met een vertrouwenscrisis van de banken. Maar op dit moment is de situatie nog ernstiger: ook soevereine landen kampen nu met een vertrouwensprobleem.’ Dat betekent volgens De Jager dat de traditionele manier van crisismanagement, zoals een Keynesiaanse stimulering van de markt, niet zal werken. ‘Ook landen worden niet meer vertrouwd, dus ook hun wordt geen geld meer geleend. Extra uitgaven werken in dit geval dus niet.’”
Tsja. Krimpen om de krimp op te lossen… En het Keynesiaanse model zou niet werken? Het heeft juist uitstekend gewerkt. Het voorspelt dat als je plotseling kapitaal terugtrekt, zoals gebeurde in Spanje en de Baltische staten en Griekenland en Ierland, er een hevige crisis zal ontstaan. Wat dus ook gebeurde. Het gaat bij dit soort modellen niet enkel om overheidsbestedingen, allerminst zelfs, het gaat om de totale bestedingen. Natuurlijk hebben ‘ Oostenrijkse’ economen een punt als ze zeggen dat investeringen in huizen die niet worden afgebouwd verspild geld zijn. Dat klopt. En dat is een uitermate belangrijk inzicht. De zeepbel in Spanje en Ierland heeft ook geleid tot een onevenwichtige ontwikkeling van de economische structuur en al die bouwvakkers moeten worden omgeschoold. Maar geld besteden aan het verzorgen van tachtigjarige bedlegerige Grieken die zelf geen geld hebben om de markt zijn werk te laten doen is geen verspilling. En banen als zodanig zijn ook wenselijk. En ook omgeschoolde bouwvakkers kunnen dat werk uitstekend doen. En het geld terughalen uit Griekenland en Spanje en vervolgens investeren in Amerikaanse rommelhypotheken levert al helemaal niets op. En het was niet de overheid die, in Ierland, overbodige woningen heeft gebouwd, dat waren ‘marktpartijen’ (wel met enige steun van de overheid, overigens, zeker achteraf). En er is nog meer dan genoeg te doen op het gebied van omscholing van Spanjaarden, en er moet veel worden geïnvesteerd in Griekenland – het geld kan uitstekend worden gebruikt. Ook (en soms juist) onder regie van de overheid, een log en lomp monster. Maar soms zullen we het daar mee moeten doen, omdat de markt niet werkt.
En dat betreft niet alleen het doel van de investeringen. Het betreft ook de hoogte van de investeringen. Een van de apert onjuiste aannames van de klassieke economen (waar De Jager zich, vermoedelijk zonder dat door te hebben, op baseert) dat ‘besparingen’ via de invloed van de besparingen op de rentevoet tot ‘investeringen’ leiden. In de realiteit gaat dit echter eerder andersom. Als er wordt geïnvesteerd dan worden er dan wel middelen (arbeid, investeringsgoederen, nieuwe geldstromen) gebruikt die tot dan toe ongebruikt waren dan ofwel middelen onttrokken aan de productie van consumptiegoederen – wat in beide gevallen besparingen veroorzaakt: minder consumptie dan wel extra productie en inkomen dat niet voor consumptie wordt gebruikt (economen definiëren besparingen als: inkomen minus consumptie). En anders dan Jan Kees de Jager stelt zal bezuinigen dus niet tot meer productie en besparingen leiden. Integendeel – dat kan alleen als lagere overheidsinvesteringen worden gecompenseerd door hogere investeringen van bedrijven en huishoudens. En dat zal enkel gebeuren bij meer vertrouwen in de toekomst – vertrouwen dat nu ontbreekt, juist door het huidige overheidsbeleid.
Hoe zit dat? Op dit moment is er een ‘global glut of money’, een enorme hoeveelheid geld (te onderscheiden van ‘besparingen’) die op zoek is naar een bestemming. Daarbij heeft deregulering van de financiële sector ertoe geleid dat overheden steeds minder grip hebben op deze besparingen. Het is niet zolang geleden dat het Nederlandse overheidstekort, ook toen dit 6, 7 of 8% van het Bruto Binnenlands Product bedroeg, vrijwel geheel gefinancierd werd door binnenlandse (pensioen-)besparingen. Maar dat is niet meer zo. We zijn afhankelijk geworden van ‘de markten’, dezelfde partijen die nog maar vier en vijf jaar geleden de economieën van landen als Ierland en Spanje en Griekenland mede naar de gallemiezen hielpen door er enorme hoeveelheden kapitaal te dumpen – wat mede oorzaak was zeepbellen en voor tekorten op de lopende rekening van 15 tot 25% van het BBP. En die daarna, na een ‘Minsky-moment’, opeens het kapitaal weer terugtrokken, met de bekende gevolgen: krimp en torenhoge werkloosheid. Maar dat geld moet nog steeds ergens heen.
En dat geld gaat ergens heen. Naar de Verenigde Staten, naar Japan en naar het Verenigd Koninkrijk, ondanks dat de reële rente daar soms negatief is. Marktpartijen betalen dus om hun geld daar mogen te stallen, in landen met een hoger overheidstekort en een hogere overheidsschuld dan de Eurozone. De reden daarvoor is simpel en bekend. De Centrale Banken van deze landen staan garant voor de nominale waarde van het geld. Er is geen risico dat, zoals nu in Griekenland en straks waarschijnlijk in Portugal en omdat de ECB niet garant staat voor de schulden van deze landen, er 30, 40 of 50% moet worden afgeboekt. Een kleine maar zekere afboeking wordt geprefereerd boven de Europese toestanden die juist veroorzaakt worden door het beleid gericht op bezuinigingen en krimp van de economie. Dus stroomt het kapitaal naar de VS en Japan en zelfs naar de UK… En daar valt, door re-regulering van de kapitaalmarkt (‘macro prudentieel beleid’, heet dat tegenwoordig) en door verstandiger monetair beleid wel wat aan te doen. Niet het kapotbezuinigen van de economie maar het herstellen van de economie zal de bedrijven en de burgers weer moed geven.
[…] eerder deeltje in deze spannende serie over die lieve stoute Jan Kees de Jager is hier […]
Hallo Merijn,
het doet me steeds genoegen om jouw beschouwingen en die van Jesse te lezen. Maar kritiek geven is altijd interessanter dan ophemelen (!!), vandaar dat toch een reactie volgt. Je column eindigt juist op het moment, dat de lezer verbaasd zijn oren wil spitsen.
Je zegt:”… En het Keynesiaanse model zou niet werken? Het heeft juist uitstekend gewerkt”. Maar als de overheden niet tijdig besluiten om zich te matigen, dan verzinken haar burgers toch in een moeras vol schulden? Misschien zie ik de zaak verkeerd, maar als de ondernemer er niet in gelooft, levert deficit spending tenslotte toch niks op? In die zin is het Keynesiaanse beleid hoogst speculatief, en daarom moet het met reserve worden toegepast.
Stel dat – en dat komt voor – de ondernemers echt zwaar gedeprimeerd zijn, is dan niet alleen de moeizame weg van het sparen begaanbaar?
Je eindigt je column met de klacht, dat het kapitaal in de recessie altijd wegvlucht naar elders. Eerder zou datzelfde kapitaal Ierland en Spanje en Griekenland mede naar de gallemiezen (is dat Fries?) hebben geholpen. Je wilt het kapitaal rereguleren. En je doet daarbij een beroep op de hulp van de binnenlandse renteniers, althans op hun vermogens.
Is dat niet wat eenzijdig de rekening neerleggen? Ik denk zo dat tegenwoordig het kapitaal dankzij zijn deregulering meer wordt ingezet waar het ECHT nuttig en nodig is. Samuelson wijst er in zijn standaardboek al op, dat aan het einde van de negentiende eeuw, toen het kapitaal verregaand cosmopolitisch was, de opkomende landen daarvan zeer profiteerden. Er ging een Engelse kapitaalstroom naar Noord-Amerika en Australië, een Franse naar Rusland, en een Duitse naar Oost-Europa. In vergelijking met die tijd zijn de hedendaagse leningen van de Wereldbank een bagatel.
Natuurlijk kun je discussiëren over de pensioenfondsen. In een utopische wereld zouden de bejaarden moeten worden vertroeteld door de eigen gemeenschap. En we zitten werkelijk dicht tegen dat moment aan. De realiteit is evenwel, dat dit soms even minder goed lukt – gewoon omdat de nationale economie stokt. Met internationaal zwervende pensioenfondsen kun je dan de zorgtaak de facto verleggen naar op dat moment WEL opbloeiende staten, omdat die een hoger rendement kunnen uitkeren aan de fondsen. Dat lijkt mij een voordeel van ons Nederlandse systeem. Bovendien, met hun vermogen kunnen de bejaarden een beetje meer binnenlandse druk uitoefenen. Dat is geen overbodige luxe voor die kwetsbare groep.
“Er moet veel worden geïnvesteerd in Griekenland – het geld kan uitstekend worden gebruikt”, zeg je. Dat laatste voel ik absoluut met je mee, vooral als je niks hebt. Maar een investering moet wel een claim op toekomstige rijkdom kunnen leggen. Je gaat door: “… onder regie van de overheid, een log en lomp monster. Maar soms zullen we het daar mee moeten doen”. Dat is wel zeer aardig en genereus naar onze zuidelijke droomkoninkjes. Alsof niet vooral de staat scherp en alert zou moeten zijn.
Het lijkt mij verknipt om van de beleggers te verlangen dat zij hun kapitaal simpelweg ergens parkeren, ook in een staat waar het mogelijker wijze zou kunnen verdampen. Terecht laten die zich in hun besluiten liever leiden door statistieken. Overigens heb ik eigenlijk geen idee, of het kapitaal wel echt uit de eurozone stroomt. Harde statistieken verzamelen is minder mijn ding. En wat en wie mag je geloven? Als ik de principes snap, vin ik het al goed. Mijn reactie moet ook niet TE kritisch worden, vin ik.
Dat een deel van de global glut of money toch moet worden vernietigd, simpelweg omdat er geen reële waarde tegenover staat, dat zou verder best kunnen.
Vriendelijke groet, Emil Bakkum