Loonmatiging en de onevenwichtigheid van de Nederlandse betalingsbalans

In het eerste kwartaal van 2013 bereikte het positieve saldo op onze lopende rekening een nog nooit vertoond niveau van 23 miljard (15% van het BBP). En wat doen we met dat geld? We steken het in Franse staatsobligaties, zodat daar de pensioenen goedkoop betaald kunnen worden en de consumptie op peil blijft. Terwijl hier de pensioenen onder druk staan, de premies stijgen en de consumptie daalt. Hmmm… Natuurlijk is dit een tikkeltje demagogisch gesteld. Maar het is niet alleen demagogisch: beleggen is, vergeleken met investeren, riskant! En beleggen kan je dus veel geld kosten. Alexandr Hobza en Stefan Zeugner stellen bijvoorbeeld:

Germany’s cumulated valuation losses on foreign assets and financial derivatives have exceeded EUR 460 billion since 2007 (Figure 3). Much of these staggering losses, which to a large extent accrued to investment in US mortgage-backed securities, affect debt assets and are irrecoverable.

De Nederlandsche Bank stelt, ondanks dergelijke risico’s, echter nog steeds dat in het eerste kwartaal van 2013 de lopende rekening van Nederland ‘verbeterd’ is. En er zijn meer redenen waarom deze term onjuist is. Gerekend over het hele jaar zal het overschot ruim boven de 10% uitkomen – een niveau dat in Europa officieel terecht als ‘onevenwichtig’ wordt gezien (6% is de bovengrens). Nu ben ik geen cijferfetisjist. Een cyclische toename van het overschot door afnemende binnenlandse bestedingen of door hogere gasprijzen is wat anders dan een structurele toename door export van hoogwaardige technologische producten. Maar het Nederlandse overschot is dusdanig hoog dat dit soort nuanceringen niet meer van belang is: Nederland schiet op deze manier, volgens Europa, niet alleen zichzelf maar ook de rest van de EU in de voet. Waarom?

We wisten en weten allemaal dat hoge tekorten op de lopende rekening bijzonder gevaarlijk zijn (nou ja, niet allemaal dus. Toen het er om ging was de Europese Centrale Bank van mening dat nationale tekorten er niet meer toe deden). Zie Spanje, Ierland, Griekenland en Portugal (nee, niet Italië). Een tekort betekent dat je een schuld opbouw in het buitenland – en dat heeft risico’s. Maar dat betekent dat het uitlenen ook risico’s heeft, waarbij de risico’s meer dan evenredig toenemen met het niveau van de schuld. Zie het citaat hierboven. Maar los van het niveau van de schulden is het sowieso niet wenselijk als een economie te sterk afhankelijk is van leningen uit het buitenland, zoals dat bijvoorbeeld in Spanje het geval was. Het tekort op de lopende rekening bedroeg aldaar ruim 10% van het BBP (2007). Tegelijkertijd had de Spaanse overheid een spaaroverschot, wat betekent dat ondanks het spaaroverschot van de Spaanse overheid de totale Spaanse economie een tekort van ruim 10% had. Wat weer betekent, omdat de overheid daar ongeveer 20% van de productie voor zijn rekening neemt (o.a. onderwijs), dat de uitgaven van de private sector voor ongeveer 13% gefinancierd werden met buitenlandse leningen. Wat weer problemen oplevert als, zoals gebeurde, de stroom geld uit het buitenland opeens opdroogt omdat men opeens doorkrijgt dat dit niet zo door kan gaan. Hoe groter de afhankelijkheid hoe groter de klap zowel als de kans op de klap. Wat de reden is dat ‘Brussel’ niet graag grote tekorten op de lopende rekeningen ziet, net zomin als het negatief hiervan, grote overschotten. Het harmonische evenwichtsdenken van de ECB waarin hoge private schulden goed zijn voor de winsten van de banken heeft plaats gemaakt voor een bureaucratisch onevenwichtigheidsdenken, waarin hoge schulden de economische ontwikkeling kunnen fnuiken. En volgens de Brusselse bureaucratische regels heeft het overschot op de Nederlandse lopende rekening in dat systeem een sterk destabiliserend niveau bereikt. Je kunt je afvragen of de Brusselse bureaucraten zichzelf niet wat overschatten als ze denken de zaak in de pas te kunnen laten lopen. Maar hun idee dat grote overschotten zowel als grote tekorten een indicator van onevenwicht zijn is op zich natuurlijk juist.

Hoe zit dat alles in elkaar?

Uiteraard zijn tekorten of overschotten op de lopende rekening normaal. Stijgende olieprijzen, slechte zomers in Noord-Europa die voor meer vakantietripjes naar Zuid-Europa zorgen, de technologische en markttechnische ontwikkeling van de financiële sector in Londen – dit soort factoren kunnen voor stijgingen of dalingen van het saldo met het buitenland zorgen. Dat is in eerste instantie geen probleem. In zekere zin is dit niet anders dan de provincie Drenthe die bijvoorbeeld op een bepaald moment een tekort heeft met Groningen. De Drenthen krijgen door de import een schuld aan de Groningers, bijvoorbeeld in de vorm van afnemerskrediet of bankleningen. Ze zullen dan wellicht wat minder gaan importeren. En er kan zelfs sprake zijn van evenwichtsherstellende krachten, bijvoorbeeld als de Groningers, die nu rijker worden, hun hogere inkomens gaan besteden zodat de importen van Groningen stijgen.

Maar daar kan het misgaan. Stel dat de Groningers
Duitsers dit geldt niet besteden, aan consumptie of investeringen, maar sparen en actief weer uitlenen aan het buitenland. Wat dus gebeurd is, voor een plaatje van de geldstromen in Europa kunt u terecht bij het al gelinkte document van Hobza en Zeugner (waarbij er via Frankrijk en Duitsland in 2004-2006 overigens ook nog eens zo’n 130 miljard aan kapitaal van buiten de EU naar landen als Spanje en Portugal gesluisd werd…). De bestedingen (en dus de werkgelegenheid en de lonen) in een land als Duitsland nemen dan niet toe, waardoor het overschot op de lopende rekening bestendigd wordt. En de schulden van Zuid-Europa dus groter werden. Het evenwichtsherstellende systeem van loon- en werkgelegenheidsstijgingen kan zijn zegenrijke werk niet doen. We weten allemaal (zelfs de ECB) wat er daarna gebeurde.

Helaas gaan we in Nederland, ondanks de onevenwichtigheid van ons lopende rekening overschot, gewoon door op de oude voet en blijven we (ondanks alle problemen met te hoge binnenlandse schulden!) het geld systematisch wegbrengen naar het buitenland. Hoge tekorten op de lopende rekening zijn gevaarlijk en moeten tegengegaan worden. Maar hetzelfde geld voor hoge overschotten. En, nogmaals, dat is ook het idee van Brussel, zie hier voor de gegevens van het officiële ‘scorebord’. Veel economische problemen in Nederland maar ook in Europa zouden aanzienlijk kleiner zijn als de lonen de komende drie jaar elk jaar met 3% zouden stijgen!

Terzijde (1) – een groot verschil tussen de Drents/Groningse handel en de buitenlandse handel betreft de banken. Als een Nederlandse bank in de problemen komt door Nederlandse leningen die het Drentse tekort financierden dan betalen alle Nederlanders daar via de belastingen aan mee, het SNS-systeem. De problemen van de Ierse banken worden echter enkel door de Ieren gedragen, niet door de Duitsers, hoewel die wel het geld leverden dat de Ierse zeepbel financierde. De ECB dringt er zeer sterk op aan dit te veranderen.

Terzijde (2) – de ECB heeft een commissie ingesteld die nou eens echt moest kijken waar die tekorten vandaan kwamen. Kwam het enkel door te hoge lonen in Zuid-Europa en is de oplossing dus simpel? Nee dus. Het is pijnlijk en schokkend om te zien hoezeer het extreme marktdenken de ECB allerlei economische waarheden heeft doen vergeten, en hoeveel wielen er opnieuw uitgevonden worden (tekorten op de lopende rekeningen zijn, anders dan we dachten, wel van belang, en de term ‘exportkwaliteit’ heeft te maken met de kwaliteit van de producten en niet met lage lonen. In het gelinkte document wordt bijvoorbeeld ook gesteld dat productiviteitsverschillen binnen een sector erg groot zijn en dat dat belangrijk is. Mensen, dat weten we echt al 50 jaar).

Terzijde (3). Relatief gezien is het Nederlandse overschot veel groter dan het Duitse en veeeeel groter dan het Chinese. Wel heeft een land als Singapore een enigermate vergelijkbaar overschot, net als Zwitserland.

Knetterende onzin over inflatie, koopkracht en welvaart. En hoe het wel zit.

Auw. Op zijn ‘inflatieblog’ stelt Edin Mujagic het volgende:

Globalisering, technologische vooruitgang en vrijhandel leiden onder meer ertoe dat productie, transport  en handel efficiënter, sneller en goedkoper worden. Ook stijgt de arbeidsproductiviteit, wat een extra bron is van neerwaartse druk op de prijzen. Zo bezien moet de combinatie van globalisering, toenemende vrijhandel en technologische vooruitgang leiden tot prijsdalingen.

Dat is inderdaad wat we hebben gezien eind 19^de eeuw. In de grafiek hieronder is duidelijk te zien dat de prijzen in Nederland tussen 1880 en begin 20^ste eeuw zijn gedaald, wat voor een enorme stijging van de welvaart zorgde. Immers, de koopkracht va de gulden nam elk jaar toe. Aan het einde van die periode stijgen de prijzen weer: per saldo bedroeg de inflatie tussen 1880 en 1914 0 procent.

Het verschil tussen die periode en de moderne periode van globalisering, vrijhandel en technologische vooruitgang, kon nauwelijks groter zijn.

Ondanks ongekende technologische vooruitgang, globalisering en vrijhandel zijn de prijzen jaar in jaar uit alleen maar gestegen.  De grafiek hieronder, waar de Nederlandse inflatie (index) te zien is voor de periode 1980 – 2010 spreekt boekdelen. Waar de inflatie tussen 1880 en 1914 0 procent bedroeg, komt die tussen 1980 en nu op ruim 100 procent uit!

Terzijde – kijk hier voor meer informatie over de welvaartsgroei in deze tijd.>

Spaanse crisis ten einde? Ik betwijfel het.

Gisteen kwam het bericht dat, ook gecorrigeerd voor het seizoen, de Spaanse werkloosheid fors gedaald is. Een goed bericht (al meen ik me te herinneren dat we vorig jaar rond deelfde tijd exact hetzelfde bericht kregen…). Daarnaast (via Robin Fransman) een belangrijk artikel van Bloomberg dat een aantal Spaanse bedrijven de exportmarkten steeds beter weten te vinden en, nog beter nieuws, dat dit tot dynamische effecten leidt. Betere producten, hogere kwaliteit. Een zweem van groen!

Ik verwijs wat die export betreft naar drie recente artikelen op Voxeu, die allemaal aangeven dat exporteren en de productiviteitsvoordelen hiervan niet worden gestimuleerd door lage lonen of zelfs van buitenlandse investeringen maar vooral erg afhankelijk zijn van ‘menselijk kapitaal’. Zie hier, hier en hier. En dat  vaak op extreem lokale basis, denk aan de schilder van jachten in Wartena of Terherne (deel van de Friese, internationaal vermaarde jachtbouw hotspot) die zijn neefje opleidt. Opmerkelijk in het Bloombergartikel is dat een van de bedrijven zelfs stelt dat ze dankzij de export de lonen juist niet hoeven te verlagen…. . Terzijde: beleidsmatig betekent dat er veel meer met (internationale) stages moet worden gewerkt in het MBO, HBO en universitaire onderwijs en dat er, net als vroeger in de Nederlandse zuivelindustrie, wanneer er ergens in een bedrijf een leuke vacature is dat die dan doorgeseind wordt aan een high potential bij een ander zuivelbedrijf die daar niet kan doorgroeien.  Insiders first. Want dat bevorderd de doorstroming van kennis en vaardigheid.

De titel van het Bloomberg artikel, “Spain’s Crisis Fades as Exports Transform Country” is echter onjuist en zelfs schandalig. Erger nog: het getuigt van onkunde. De Spaanse crisis vervaagt helemaal niet. Ook als de Spaanse export in vijf jaar verdubbelt (i.e. 14% groei per jaar) terwijl er tegelijkertijd honderduizenden mensen uit Spanje emigreren dan nog zijn de (werkloosheids)problemen nog niet opgelost. Ook dan dreigt met name de zeer snel groeiende groep van langdurig werklozen te veranderen in een niet goed in de maatschappij geïntegreerde ‘onderklasse’. De Spaanse crisis verergert met het tempo van de stijging van de langdurige werkloosheid. En de Spaanse export groeit niet met 14% per jaar. Of met 4% per jaar. De Spaanse export neemt al enige tijd af.

Laten we daarvoor naar de Spaanse nationale rekeningen van het eerste kwartaal kijken. Ja, de netto export (export minus import) neemt toe (eigenlijk: de netto import neemt af). Maar alleen omdat de importen sneller dalen dan de exporten, de bruto exporten van Spaanse goederen en diensten daalden namelijk, de afgelopen twee kwartalen. Ook is de crisis is niet meer voornamelijk beperkt tot de bouwnijverheid – de werkgelegenheid daalt nu in alle sectoren, volgens deze rekeningen.

Natuurlijk, Spanje moet meer exporteren. Temeer daar extra investeringen in de bouwnijverheid momenteel niet erg verstandig zijn, zelfs al ze werk opleveren… de 30% extra bestedingen die nodig zijn moeten uit een ander hoek komen dan de bouwnijverheid. En exporteren zou een deel van die hoek kunnen zijn. Maar exporteren zou voor Spanje een stuk makkelijker zijn als de Eurozone staten met zeer grote overschotten op de lopende rekening, zoals Duitsland en Nederland nu geen beleid zouden voeren dat gericht is op het nog verder verhogen van die overschotten. Daarbij wordt ‘zeer’, in navolging van de Europese Commissie, gedefinieerd als: meer dan 6% van het BBP. Ter info: het Chinese overschot is nu 2% van het BBP. En het zou, ook voor het overleven van de Euro als munt, verstandig zijn als we een Europese AOW invoeren. Dat is nu goed voor Spanje en de bestedingen daar – en over tien jaar wellicht goed voor ons. Want een belangrijke reden om dit te doen is te voorkomen dat de sociale voorzieningen in Europa, via de salamitaktiek, telkens wanneer er een individueel land in crisis is worden opgeofferd op het altaar van de schulden die ondragelijk worden omdat het land in crisis komt, mede door (export)beleid van andere landen. Er is in spanje wellicht een zweem van groen – bij de bomen die overgebleven zijn. Maar het bos is verdwenen. Wachten totdat de overgebleven bomen zichzelf uitzaaien en weer een bos vormen duurt generaties. We zullen ze moeten helpen met het aanplanten ervan. Dan kunne wij over tien jaar wellicht in de schaduw ervan zitten.

Waarom het verhogen van de Nederlandse huurprijzen geen ‘marktgericht’ idee is

De commissie Rehn heft gesproken.

Het slechte nieuws: ze begrijpen nog steeds ook de micro-economie niet. De commissie wil meer ‘marktgerichte’ huurprijzen. Nu is er niet zoveel op tegen als de woningbouwcorporaties de, zeg, 10% beste locaties tegen veel meer geld verhuren. Maar toch is ook daar wel iets op tegen. En er is beslist iets tegen het verhogen van alle huren (nog los van de bestedingsuitval die dit veroorzaakt).

Volgens de ideeën uit de economieboekjes is één van de voorwaarden voor een effictief werkende markt dat het aanbod prijselastisch is. Hogere prijzen leiden dan tot meer aanbod – en dus tot druk op de prijsstijging. In sommige markten werkt dit ook zo, zij het niet zo mooi als in de economieboekjes, maar vaak met wat horten en stoten. Op de Nederlandse woningmarkt werkt dit echter niet zo. Hogere huurprijzen leiden (in toenemende mate!) niet tot meer woningbouw, vanwege heel veel redenen. En dus niet tot minder prijsdruk. De huurder is overgeleverd aan de aanbieders van huurwoningen.

Neo-liberale pleidooien voor huurprijsliberalisering in Nederland moeten dan ook, om intern consistent te zijn, gepaard gaan met pleidooien voor woningbouwliberalisering. Wat bij Rehn dus niet het geval is. Bovendien – enige liberalisering is wellicht mogelijk zowel als gewenst in ons landje. Maar in ons land is (bij mijn weten) niemand is voor het soort van ‘vrije woningbouw’ dat consistent is met de neo-liberale economische modellen: hop, een blokhut in je achtertuin en verhuren maar. ‘Vrije marktbeleid dat onder andere ook effectief beleid veronderstelt op het gebied van het tegengaan van Ricardiaanse grondrente-winsten voor particulieren – want ‘locatie’ is per definitie een schaarse, niet individueel te produceren factor. Dat alles wordt, ten onrechte, door Rehn niet meegewogen, in de adviezen.

Relatief meer huurwoningen zou overigens de flexibiliteit op de woning- en arbeidsmarkt ten goede komen.

Vouchers (monopoliegeld) voor huishoudens, om restschulden terug te betalen?

Onder water? Niet zo erg als je niet wilt en hoeft te verkopen. De schulden in de Eurozone zijn te hoog. En zeker de private schulden, van huishoudens en bedrijven. Waarbij huishoudens in veel landen een extra tik hebben gehad omdat de investering waarvoor de schulden waren aangegaan, de woning, sterk in waarde is gedaald. Op zich is dat geen werkelijk probleem als mensen goed wonen, niet weg willen en ze een redelijke afbetaling en de rente zonder extreme moeite kunnen opbrengen. Want die ‘waarde’ van de woning – die is er eigenlijk niet, in zo’n geval. De woning staat niet te koop – en heeft dus geen prijs. En speculeren over de ‘eventuele’ waarde die de woning zou kunnen hebben heeft weinig zin, zoals de prijsontwikkelingen tussen 1995 en 2013 hebben laten zien. Het idee van als huiseigenaar ‘onder water’ te zitten is dan weinig relevant.  Je woont goed, je kunt het betalen – niet verder zeuren. Daar komt nog bij dat de marktprijzen die op een gegeven moment betaald worden net als bij aandelen niet indicatief zijn voor de waarde van niet te koop staande voorraad huizen – wanneer de woningprijzen hoog zijn en alle baby-boomers denken dat ze rijk zijn en gaan tegelijkertijd hun huis verkopen om naar Spanje te emigreren dan is het maar de vraag hoe hoog die prijs blijft!

Maar als je wel wilt of moet verkopen… Dat wordt allemaal anders wanneer de woning verkocht moet worden: een nieuwe baan, werkloosheid, arbeidsongeschiktheid, echtscheiding – er kan van alles gebeuren. En dan kan je met een forse restschuld blijven zitten. Wie moet daar voor opdraaien? Het is onlogisch om de verantwoordelijkheid hiervoor enkel bij de schuldenaar te leggen. Daar zijn een aantal argumenten voor:

(A). Een hypotheekcontract wordt door twee partijen ondertekend – en dus zijn twee partijen verantwoordelijk voor eventuele problemen.

(B) Het risico van een hoge restschuld is bepaald niet goed voor de mobiliteit op de arbeidsmarkt (waar ik woon, in Leeuwarden, staan huizen preventief te koop, van mensen die willen gaan huren om als ze een andere baan krijgen niet vast te zitten aan een huis).  Een oplossing waarbij niet alleen de schuldenaar voor het probleem opdraait kan weer wat dynamiek in de woning- en arbeidsmarkt brengen!

(C) Het percentage ‘slechte schulden’ van de banken stijgt alarmerend snel. Daar heeft niemand wat aan, dat moet opgelost. Het is, als een dergelijk probleem te groot wordt, zelfs beter de schulden helemaal af te schrijven en de bank te saneren dan dit te laten voortwoekeren! Dit is niet enkel voor de banken maar voor de hele economie van belang, wel moet dit uiteraard gepaard gaan met veel lagere topsalarissen (Balkenendenorm?) en het zal, zoals nu ook al gebeurt, tot een kleinere bankensector leiden.

(D) Het gaat in de economie natuurlijk om de huishoudens en niet om de banken. En hoewel het wenselijk is dat mensen hun verantwoordelijkheid nemen is het niet wenselijk dat mensen, doordat iedereen dacht dat de woningprijzen niet zomaar 30% in reële zin konden dalen (let wel: die 30% is gerekend vanaf het topniveau van de prijzen en staat gelijk aan 50% stijging uit het verleden), opeens met restschulden worden opgezadeld die ze de komende veertig jaar zullen moeten terugbetalen (aan de banken, die gezien de huidige wetgeving op dit gebied eigenlijk te weinig geremd werden om mensen onverantwoordelijke leningen aan te smeren)

(E) Het terugbetalen van hypotheken leidt tot een daling van de statistische geldhoeveelheid (zie dit artikel van de ECB, met name ook chart 1 en toelichting). Bij het meten van de geldhoeveelheid gaat men uit van de maatschappelijke geldhoeveelheid: het geld dat niet in de (electronische) kluizen van de banken ligt. Terugbetaald geld telt dus niet mee bij die hoeveelheid, omdat banken dit alleen als het weer uitgeleend wordt terug mogen sluizen naar de private sector (volgens mij ‘verdwijnt’ het geld weer in ‘thin air’, maar daar hoort u nog over). En een daling van de geldhoeveelheid kunnen we nu niet echt gebruiken, economisch gezien.

Wat te doen, dus? We kunnen de huishoudens niet met deze schuld opschepen. Banken zijn net zo verantwoordelijk voor de risico’s van uw lening als u dat bent. Dat een bank daar problemen mee krijgt? Lig ik niet wakker van (wel moet tot mijn spijt de garantiestelling voor deposito’s worden uitgebreid naar alle M-3 deposito’s, hoort u nog van). Maar de bankenproblemen brengen de economie nu dus in de problemen. Natuurlijk hebben banken nu al nogal wat geld om hypotheekproblemen op te lossen: allemaal voorzieningen voor slechte leningen, stroppenpotten en dergelijke, spaarpotjes die uitstekend kunnen (en moeten) worden gebruikt om de schuldenaren tegemoet te komen. Maar gebeurt dat ook? Ik heb het idee dat de banken hier van twee walletjes willen eten: minder winstbelasting betalen doordat de voorzieningen de winst verlagen maar tegelijkertijd wel de schuldenaar tot aan zijn of haar dood achtervolgen! Jesse Frederiks pleit er daarom voor een ruimhartiger en wettelijk geregeld schuldenarenbeleid dat er tegelijkertijd voor kan zorgen dat restschulden via de hypotheekrenteaftrek niet meer op de staatsbegroting drukken. Ik zie dat helemaal zitten (bedenk daarbij ook dat de overheid via de verlaging van de overdrachtsbelasting al 4% van de prijsdaling heeft opgevangen – huishoudens en banken zijn wel degelijk al voor een gedeelte uitgekocht!). Maar wat moeten we met de banken? Die hebben na jaren als spons te zijn gebruikt door de bonusmannetjes en na jaren van geldschepping om woningprijsstijgingen te financieren te weinig kapitaal. Het is niet anders. Wat te doen, behalve dan de bonussen en de salarissen naar normaal Nederlands peil brengen? Een mogelijkheid is: vouchers. Wellicht denk ik hier over drie weken heel anders over, maar nu vind ik het idee de moeite waard, commentaar is welkom.

In de VS zijn de banken uitgekocht door de overheid – maar vouchers worden gebruikt om de huishoudens en niet in eerste instantie de banken te helpen. Iedereen die een restschuld overhoudt van meer dan bijvoorbeeld 5% van de uitstaande hypotheek met een minimum van 5.000,– (?) en een maximum van 80.000,– (?) krijgt van De Nederlandsche Bank vouchers ter waarde van dit bedrag (ja, dat is de geldpers – maar bedenk dat tussen de aankoop en verkoop van het huis ook financiële waarde is verdwenen!). Deze vouchers kunnen worden gebruikt om 90% (?) van de restschuld in te lossen, de 5% die overblijft is het risico van de bank, de 5% restschuld van het huishouden wordt met een nieuwe lening geherfinancierd. De bank kan de vouchers inwisselen bij de ECB, die hier tijdelijke bankreserves met een levensduur van bijvoorbeeld twintig jaar voor in de plaats geeft. Deze bankreserves komen op een (in principe rentedragende) rekening te staan bij de ECB, op onderpand hiervan kan de bank vervolgens een soort LTRO geld lenen. Nou ja, zoiets dus. Voordelen: huishoudens uit de brand, woningmarkt komt weer op gang (wel zal prijsdruk optreden doordat meer mensen gaan verkopen, maar dat is juist de bedoeling), bank heeft geen kapitaalprobleem (Tier 1 0% risk weight: het is een soort cash in plaats van een slechte lening). En de geldhoeveelheid neemt niet af! Nou ja, zoiets dus, ik ben er nog niet helemaal over uitgedacht. Centraal staat dat er een alternatief moet komen voor het direct uitkopen van de banken, met voorbijgaan van de huishoudens, zoals in de VS met het Tarp geld gebeurde.