Economische groei in Nederland en Duitsland na de oorlog
In de vorige blogpost (nu met verbeterde grafiek!) heb ik de groei van Duitsland en Nederland in de jaren twintig en dertig naast elkaar gezet. Het grootste verschil deed zich voor in de periode 1933-1936, toen Nederland vasthield aan de gouden standaard terwijl in Duitsland een reflatiepolitiek werd gevoerd (onder leiding van Schacht, die uiteraard in dienst was van de Nazi’s). Terwijl in Nederland de crisis voortduurde, groeide de Duitse economie uitbundig. Uiteraard was deze groei sterk gericht op de herbewapening van Duitsland. Maar dat is niet het punt. Het had ook, zoals na de oorlog, sterk gericht kunnen zijn op Volkswagens, koelkasten en woningbouw. De reflatie werkte.
Maar hoe zat het na de oorlog, vergeleken met bijvoorbeeld Nederland? Duitsland staat bekend om de hervormingen van Ludwig Erhard, die in een klap een zeer groot deel van de interne prijsbeheersing afschafte (de internationale kapitaalmarkten bleven nog wel lang onder controle staan). Het idee is dat deze hervormingen uiterst succesvol waren. En dat waren ze ook. Maar… dat was mede mogelijk doordat Duitsland, in het kader van de Marshall hulp, schuld ter hoogte van pakweg 300% van het vooroorlogse binnenlandse product kwijtgescholden kreeg. Een heel andere situatie dan in Nederland, waar de overheidsschuld na de oorlog, ondanks de geldzuivering, pakweg 200% van het Bruto Binnenlandse Product bedroeg. Maakte dat uit?
Ook in Nederland waren in de periode 1945-1950 in tamelijk hoog tempo allerlei prijs- en productiemaatregelen afgeschaft. Wat dat betreft kan de economie ruwweg met die van Duitsland in die tijd worden vergeleken. Ook Nederland had forse oorlogsschade gehad – zij het dat die niet te vergelijken was met de ontreddering en schade waarvan in Duitsland sprake was. Hoe verhield de economische groei van Nederland zich tot die van Duitsland? In de jaren vijftig, de jaren van bestedingsbeperking en afbetaling van schuld, bleek de economische groei in Duitsland dramatisch veel hoger te zijn dan die in Nederland. Het Wirtschaftswunder bestond, inderdaad. En de hypothese dat dit niet enkel werd veroorzaakt door de Erhard-hervormingen maar ook mogelijk was door de kwijtschelding van de schuld staat rechtop. Later gingen de economieën van Duitsland en Nederland meer in de pas lopen – tot de vereniging van Oost- met West-Duitsland, waarna Nederland maar liefst 13 achtereenvolgende jaren had waarin de groei hoger was dan in Duitsland – pas in 2010 en 2011 doet Duitsland het beter dan Nederland. En ik durf de hypothese aan dat dit mede te maken heeft met de hoge hypotheekschulden in Nederland en de dalingen van de woningprijzen, dus alweer de schulden die een rol spelen. Terzijde – ik ben niet helemaal ontevreden over de titels, ze kloppen precies met de periodes (het verdrag van Maastricht is van 1992).
Over een dergelijke vergelijking valt natuurlijk een boek te schrijven. Toch: belangrijk zijn niet alleen de verschillen maar ook blijkt uit de grafieken de daling van de trendmatige groei die zich in Duitsland na 1960 en in Nederland na 1963 voordoet. Het ‘inhaal’-effect, waarbij allerlei technologische en economische mogelijkheden in het productieproces werden ingezet die in de jaren twintig, dertig en veertig waren ontwikkeld (de Volskwagen kever!) maar die nog niet gebruikt werden doordat de private en publieke investeringen decennia lang te laag waren geweest, begon op zijn eind te lopen. Ik sluit niet uit dat de lage groei van Duitsland in de periode na 1991 nu een nieuw, bescheidener ‘inhaal-effect’ mogelijk maakt.
En een nog grotere ‘elephant in the room’: beide landen (en niet alleen deze twee) bleken in staat tot razendsnel herstel. Wat natuurlijk aangeeft dat ‘kapitaal’ niet altijd de fundamentele doorslaggevende factor is, in een economie. Maar dat is natuurlijk geen erg originele gedachte.
Technisch addendum: alle gegevens Statistisches Bundesambt en Centraal Bureau voor de Statistiek. In Duitsland was in 1991 (vereniging met Oost en West) en 1960 (Saarland) sprake van gebiedsverandering.
Right away I am going away to do my breakfast, once having my breakfast coming again to read other news.