feb 23, 2012
feb 23, 2012
Het economen woningmarktplan
Vandaag in de krant: een plan van 22 economen van naam om de woningmarkt te hervormen. Er zitten uitstekende punten in. Toch kijken we er op deze site op enkele aspecten iets anders tegenaan.
Zie onder meer de recente berichten van Jesse Frederik en ook dit bericht.
Waarom kijken we er wat anders tegenaan?
Anders dan ‘neo-klassiek’ geschoolde economen, maar consistent met het ‘klassieke’ denken van mensen als Ricardo en Mill, maken we op deze site, waar het productie en inkomen betreft, niet enkel een onderscheid tussen ‘kapitaalgoederen’ en ‘arbeid’ maar voegen we hier ook ‘land’ aan toe. Lees: niet geproduceerde kapitaalgoederen, zoals land, schone lucht, aardgas en dergelijke. En waar bij arbeid ‘loon’ hoort en bij kapitaal ‘rente en winst’, daar hoort bij ‘land’ de inkomenscomponent ‘pacht’. Dit is overigens niet enkel consistent met Ricardo en Mill maar ook consistent met het systeem van de nationale rekeningen, het is gezien vanuit de economische theorie eerder ‘oudlichterij’ dan ‘nieuwlichterij’.
En anders dan bij lonen en winsten heeft pachtinkomen vaak niets te maken met werk of ondernemingszin, maar alles met ‘bezit’. Het is een inkomen uit bezit. Vergelijk het inkomen van het Saoedisch koningshuis, dat voortkomt uit het bezit van olie. Als de olieprijs stijgt dan is dat letterlijk een ‘onverdiend inkomen’ – en dat soort onverdiende inkomens moeten niet de basis van onze maatschappij zijn. Niet als het om olie gaat – maar ook niet als het om stijgingen van de prijzen van huizen gaat die, bijvoorbeeld, zijn gebaseerd op een gigantische subsidiestroom (uiteraard: de HRA).
En ja, in de prijzen van huizen zit ook een belangrijke landcomponent, denk aan de bekende makelaarsslogan ‘locatie, locatie, locatie’. De hypotheekrente-aftrek (in combinatie met de liberalisering van de hypotheekmarkt) is vooral een bonus geweest voor de bezitters van huizen en het land eronder. Deze subsidiestroom leidde natuurlijk niet enkel tot verhogingen van de huizenprijzen maar in wezen ook tot een enorme winstsprong voor de banken, die veel hogere hypotheken konden (en kunnen) wegzetten en daarmee meer konden (en kunnen) verdienen. Hypotheken die grotendeels ook op de waarde van het ‘land’ gevestigd zijn. En het leidde natuurlijk tot hogere inkomens van grondeigenaren en gemeentes. Maar daarmee ook tot hogere kosten voor woningbouw en hogere kosten van woningcorporaties – de (niet door ons) noodzakelijk geachte huursverhogingen zijn enkel nodig omdat de grondprijs gestegen is, door de HRA, en niet doordat de bouwkosten gestegen zijn. De huurders wordt gevraagd de pachtinkomens van de grondbezitters te verhogen…
Dat moet niet. En nogmaals: dat idee kunt u al vinden bij David Ricardo, John-Stuart Mill en zelfs Adam Smith.
Daarnaast gaan we ervan uit dat ‘geld moet rollen’. Hoezeer het ook wenselijk is dat de schuldenlast lager wordt – dit moet, zeker nu, niet ten koste gaan van de bestedingen. Ook dit is volledig consistent met het basismodel van de macro-economie, de nationale rekeningen.
Meer sparen kan op individueel niveau wenselijk zijn – maar op maatschappelijk niveau desastreus uitpakken. Wanneer we tegelijkertijd de private schulden gaan aflossen en het overheidstekort gaan verkleinen, wat kennelijk de bedoeling is, dan zal dat leiden tot economische krimp.
De geldstroom zal afnemen – wat niet gecompenseerd zal worden doordat ondernemers de prijzen verlagen. Wellicht worden de prijzen wel lager, maar dat komt dan doordat dure ondernemers de markt moeten verlaten waardoor de productie daalt. De productie zal zich althans ten dele neerwaarts aanpassen aan de geslonken geldstroom. De overblijvende, goedkopere ondernemers zullen niet de marktruimte vinden om hun productie op te voeren, als de effectieve koopkracht niet toeneemt doordat iedereen leningen aflost, waardoor de geldhoeveelheid weer kleiner wordt. Daar moet in alle plannen rekening mee worden gehouden.
Dus: op punten een andere visie – maar daar zit wat achter. Een andere, complexere economische theorie.
feb 22, 2012
De ECB was DE veroorzaker van het onderschatten van het landenrisico
Een van de opmerkelijke gebeurtenissen na het invoeren van de Euro was de convergentie van de renteniveaus in de EU. Griekenland betaalde vele jaren dezelfde rente als Duitsland. Op dit moment wordt dit als ‘een beetje dom’ gezien van de banken.
Maar. Het afgelopen jaar heb ik aardig wat tijd op de site van de ECB vertoefd en heb ik speeches en documenten en artikelen gelezen. Daaruit komt heel duidelijk het volgende naar voren:
Als er al een organisatie is geweest die aangaf en communiceerde dat het vooral van belang was naar het totaal en niet naar de individuele landen te kijken dan was dat de Europese Centrale Bank.
En dat was niet ‘een beetje’ dom.
Geinspireerd door ideeen over een Europese Economische Ruimte, verblind door het geloof in de eigen belangrijkheid en op het verkeerde been gezet door een verkeerd idee over kapitaalmarkten en de disciplinerende werking van de tucht hiervan en extreme ideeen over ‘Algemene Economische Evenwichten’ was het de ECB zelf die de banken het verkeerde voorbeeld en idee heeft gegeven.
feb 22, 2012
Het manifest onjuiste wereldbeeld van de ECB – en de fnuikende gevolgen hiervan.
Volgens Peter Praet, lid van het bestuur van de Europese Centrale Bank (ECB), ligt het niet aan de ECB:
“The sovereign debt crisis pointed to an imperfect implementation of economic – but clearly not monetary – governance in the euro area”.
Maar het ligt wel degelijk ook aan de ECB. Want de ECB heeft fatale fouten gemaakt – ook volgens Praet. Een van de centrale opvattingen van de ECB is dat het de taak is van de ECB om naar het totaal te kijken – en niet naar de individuele landen. Dat was niet nodig (dacht de ECB). De ECB moest de inflatie rond de 1,9% houden en moest daarom de gemiddelde geldgroei rond de 4,5% houden – en de ‘tucht van de markt’, mogelijk gemaakt door vrije kapitaalmarkten, zou dan de rest wel doen (dacht de ECB). Maar, in de woorden van dezelfde Praet:
“Originally, it was expected that financial market pressures as well as Treaty obligations would provide strong disciplining devices for Member States to maintain sound public finances and to engage in structural reforms.”
Maar ja, het tegenovergestelde gebeurde, juist door de invoering van de Euro. In de woorden van dezelfde Preat:
“However, as we have seen during several years before the crisis, markets did not come up with differentiated pricing, but rather with a fairly complacent pricing of risk across the board.”
De ‘tucht van de kapitaalmarkt’ faalde, althans afgemeten aan wat de ECB van deze markten verwachtte, en de bekende problemen waren het gevolg. Dit leidde er destijds overigens niet toe dat de ECB zijn uitsluitend op de Eurozone als geheel gerichte beleid bijstelde. Ten onrechte en daarom ben ik van mening dat het monetaire beleid van de ECB gefaald heeft. Zie de volgende twee grafieken: de geldgroei in de Eurozone en de geldgroei in Ierland:
Grafiek 1. Geldgroei in de Eurozone, % ten opzichte van voorgaande jaar, M-3 (een brede maatstaf van de geldhoeveelheid)
Bron: ECB
Grafiek 2. Geldgroei en -krimp in Ierland
Bron: Centrale Bank van Ierland
De doelstelling van de ECB is een groei van de geldhoeveelheid van 4,5% per jaar. Afgemeten daaraan was een groei die het dubbele of meer dan dat daarvan was in de jaren 2006-2007 natuurlijk een al beetje hoog. En 30%, zoals in Ierland… knotsika. Maar daar keek de ECB niet naar. De ECB zag de Eurozone als een economische eenheid waar de krachten van de markt tot evenwicht zouden leiden en keek enkel naar het totaal. Die 30% – de lepricorns van de vrije kapitaalmarkt zouden er wel voor zorgen dat dat goed kwam.
Ook variabelen als ‘lopende rekeningen’ en tekorten daarop waren in dit denken niet belangrijk. Immers, individuele landen speelden door die tucht van de markt eigenlijk geen rol meer, een tekort op de lopende rekening was niets meer dan een niet ter zake doende rekenkundige oefening die aangaf hoe de schuldverhoudingen tussen een netwerk van willekeurige particuliere partijen zich ontwikkelden. Een andere afbakening van partijen in dit internationale netwerk zou tot andere tekort en overschot verhoudingen leiden (dit is overigens ook de visie van Alan Greenspan).
Aan deze illusie werd door onze eigen Wouter Bos een eind gemaakt toen hij de ABN/AMRO nationaliseerde en de overige banken steun verleende: schulden waren nog steeds wel degelijk een zaak van de nationale overheid. Er was geen Europese Economische Ruimte, het waren nog wel degelijk allemaal individuele landen – en tekorten op de lopende rekening deden er nog steeds toe, anders dan de ECB dacht, omdat overheden garant stonden voor deze schulden (zolang het de banken betrof). Iets wat momenteel overigens door de Europese Commissie met nadruk naar voren wordt gebracht.
De analyse van de ECB – en daarmee het supra-nationale monetaire beleid – deugde dus niet (nogmaals: de EC kijkt wel naar de individuele landen en naar schulden en tekorten, en met reden). Achterafgezien had de ECB samen met de Ierse Centrale Bank veel harder moeten ingrijpen, in Ierland. Niet door de rente te verhogen maar door de kapitaalmarkt (lees: de hypotheekverstrekking en daarmee de geldgroei) aan banden te leggen.
Andersom: na 2007 (het keerpunt was juli 2007) daalde de geldhoeveelheid in Ierland als een steen. De ECB besteedde er geen aandacht aan en was zelfs blij met de daling van de gemiddelde geldgroei in het Eurogebied. Ten onrechte. U denkt wellicht: als de ballon wordt opgeblazen moet deze ook weer leeglopen. Maar dat steekt subtieler in elkaar. Geld wordt gecreëerd doordat banken nieuw geld uitlenen. Dit betekent dat tegenover de toename van de geldhoeveelheid een toename van schulden staat, in de terminologie van de ECB ‘counterparts’ genoemd (de passiva en de activa zijde van de balans van de geldscheppende banken). Het bizarre van deze situatie is echter dat als geld Ierland verlaat – wat dus het geval was: kapitaalvlucht – de geldhoeveelheid afneemt. Terwijl de schulden blijven staan, verweesd en eenzaam. En onbetaalbaar – want het geld is weg. Schulddeflatie heet dat en het is enkel op te lossen door inflatie, hoge economische groei of het kwijtschelden van de schulden.
Beter monetair beleid gericht op individuele landen en niet uitgaande van de fictie van perfecte markten, algemene evenwichten en Europese Economische Ruimtes maar op een pragmatische aanpak had dit probleem misschien niet kunnen voorkomen – maar wel beheersbaarder kunnen maken.
feb 20, 2012
HET MONSTER VAN LATENSTEIN
SNS Property Finance, de financieringstak van het voormalige Bouwfonds, is hét hoofdpijndossier van SNS REAAL. Inmiddels heeft SNS al €1,5 miljard moeten afboeken op vastgoedleningen van Property Finance. Een gigantisch bedrag en het einde is nog niet in zicht. Ronald Latenstein, de huidige CEO van SNS, laat in het FD weten dat hij verwacht dat de instroom van slechte leningen zal aanhouden. SNS REAAL zou als enige Nederlandse bank niet slagen voor de nieuwe Europese stresstest voor banken zo bleek uit een onderzoek van Reuters.
