Raymond Gradus kijkt niet om zich heen – ondernemers hebben wel ruimte maar geen afzet
1. We zitten in een crisis
Stripwinkel ‘De Rat’ is gestopt. Wanneer ik op mijn fiets naar mijn werk rij kom ik door het centrum van Leeuwarden. Steeds meer winkelpanden staan leeg. ‘De Rat’, een post-punk overblijfsel uit de jaren tachtig, is het meest recente slachtoffer. Het gaat niet enkel om winkels. Ook de etalages van makelaars staan leeg. En rondom het Leeuwarder station – een absolute A-locatie – is het ene na het andere bord ‘kantoorruimte te huur’ te vinden. Dit is geen unieke Leeuwarder situatie. In heel Nederland staat erg veel commercieel vastgoed leeg: kantoren, winkels, fabriekspanden. Noem maar op. Wat natuurlijk niet vreemd is: er gaan extreem veel bedrijven failliet. Sinds augustus 2011 is sprake van een stijgende lijn, volgens het CBS. Stripwinkel ‘De Rat’ is slechts een van vele voorbeelden. En macro-economisch gezien nemen de bestedingen af en dalen de inkomens en de productie. We zitten – naast de financiële problemen – in een klassieke economische bestedingscrisis.
Volgens Raymond Gradus komt dit doordat de overheid te groot is
In een column bestrijd Raymond Gradus het idee van Krugman dat in een dergelijke situatie het opvoeren van de bestedingen, door de overheid, heilzaam kan werken: “More importantly, postponing deficit cuts keeps the Dutch public sector unduly large and scares off international investors. In my view it is the only way out of the crisis: give space to the private sector and therefore prospects for growth will become better.”
* Ondanks de lage rente op overheidsleningen is hij van mening dat deomvang van de overheid mensen die in die leningen willen beleggen wegjaagt en dat wanneer je bezuinigt op de overheidsuitgaven de particuliere sector de bezuinigingen niet alleen zal compenseren met extra uitgaven – maar zelfs meer zal gaan uitgeven dan de omvang van de bezuinigingen. Boekhoudkundig is het in een monetaire economie nou eenmaal noodzakelijkerwijze zo dat de bestedingen aan goederen en diensten (inclusief voorraadvorming) gelijk zijn aan de inkomens en de productie. Bezuinigingen in de ene sector zullen moeten worden gecompenseerd door extra bestedingen in een andere sector.
* Volgens Gradus is dat automatisch het geval, en zelfs meer dan dat, als de overheid bezuinigt. In vaktermen: een multiplier van de overheidsuitgaven die kleiner is dan 0.
Dat is nogal radicaal. De multiplier geeft aan in welke mate extra uitgaven (ongeacht wie die uitgaven doet), doordat deze uitgaven ook tot extra inkomens en winsten leiden, tot nog meer extra uitgaven leiden. Soms is dat nihil, bijvoorbeeld in een situatie van hoogconjunctuur. Soms kan dat aanzienlijk zijn, zoals na de watersnoodramp in 1953, toen Nederland zich ook in een situatie van onderbezetting bevond en extra bestedingen tot meer productie, werk, inkomen en voorspoed leidden. Er zijn economische modellen die er van uitgaan dat de multiplier altijd nul is. Deze modellen worden niet serieus genomen – zelfs in het geval van ‘Ricardian equivalence’ (als de overheid 1,32 miljard extra uitgeeft dan bezuinigen de bedrijven en huishoudens ook 1,32 miljard) is er althans op de korte termijn nog sprake van een positieve multiplier, omdat de bezuinigingen niet in 1 jaar plaats vinden. En empirisch blijkt er met name als de rente laag is en er veel overcapaciteit is sprake te zijn van een multiplier die groter kan zijn dan 1. De rente is momenteel laag en er is overcapaciteit. En die overcapaciteit kan er ook zijn als de overheid een groot beslag doet op de totale middelen. Kijk naar de leegstaande (en steeds goedkopere) winkelpanden en kantoren en naar de oplopende werkloosheid.
Een fundamentele kritiek op Gradus: hij ontkent het bestaan van de conjunctuurcyclus. De productie daalt, de werkloosheid stijgt. Voor Gradus lijkt dit echter niet uit te maken. Kennelijk geïnspireerd door ondertussen nogal gedateerde economische modellen waarbij de economie theoretisch altijd in evenwicht is en empirisch binnen enkele jaren (zeg twee) altijd weer in evenwicht komt gaat hij er van uit dat we nu in een evenwichtssituatie zitten, met volledige werkgelegenheid. En oplopende werkloosheid in zo’n situatie komt alleen maar door onjuiste regels en lastige vakbonden (Terzijde: lastige vakbonden in Nederland?!? Onze vakbonden zijn gecastreerde katers op hoge leeftijd). Een kredietcrisis? Mwah. Mensen die hun inkomen besteden aan het aflossen van leningen in plaats van aan consumptie waardoor het toekomstige inkomen daalt? Meuh. Bedrijven die niet investeren omdat bezuinigingen het vertrouwen aantasten? Dat is weliswaar consistent met alle statistieken daaromtrent – maar niet met de theorie, dus gaat Gradus er maar vanuit dat dat vertrouwen juist toeneemt. Het is daarnaast niet acceptabel dat Gradus niet ingaat op moderne ideeën over de meting van de conjunctuurcyclus, waarin ook de daling van woningprijzen wordt meegenomen, zoals die bijvoorbeeld door Borio, Disyatat en Juselius naar voren worden gebracht. Het is pijnlijk dat hij niet lijkt te beseffen dat we in een ‘debt deflation’ scenario zitten, waarin mensen hun geld niet besteden aan nieuwe goederen en diensten maar aan schulden aflossen en sparen. Dat zou geen probleem zijn als bedrijven de besparingen herinvesteren en de aflossingen compenseren met expansie – maar dat gebeurd dus niet, juist omdat de bestedingen zo laag zijn. Terwijl het makkelijk kan. De overheid zit dat echt niet in de weg. Er is momenteel ruimte genoeg voor de private sector. De leegstand en de werkloosheid is genoemd – maar ook binnen nog wel functionerende bedrijven is meer dan genoeg capaciteit om een sterke groei van de vraag op te vangen. Nu bezuinigen zal die vraag alleen maar extra onder druk zetten.
En natuurlijk moeten we niet bezuinigen maar investeren! Ik heb Borio e.a. al genoemd, die de financiële situatie meenemen in hun conjunctuurindicator (en meten dat er nogal wat overcapaciteit is, momenteel). Hun indicator geeft aan dat er ruimte zat is. Ik zou zelf ‘land’ nog bij deze indicator willen voegen, de niet-geproduceerde productiemiddelen zoals ons aardgas en de bodem en dergelijke. Dan komt er wellicht een wat minder grote overcapaciteit uit. Maar juist als we niet investeren zal dat ons de das om doen: fosfaatgebrek, CO2 overschotten, noem het maar op. Gericht investeren zal juist daar ruimte opleveren. We moeten niet sparen voor de toekomst (dat levert enkel een bak met geld op, en zelfs dat niet eens altijd), we moeten investeren in de toekomst. En dat laten we nu na. En om dat te doen hoeft de overheid niet te bezuinigen. Er is helaas capaciteit in overvloed.
Hoe bestaat het dat zo’n Volkskrant een zo slecht geïnformeerd iemand de ruimte geeft. Zijn ze daar niet tot een beter oordeel in staat?
Hulde dat je de moeite neemt om er op in te gaan!
Begrijp ook echt niet hoe mensen als Gradus tot dat soort conclusies kunnen komen. Alsof een willekeurige ondernemer de CBS statistieken opzoekt, kijkt welk percentage uitgave de overheid in het land heeft, en op basis daarvan besluit al dan niet te investeren. Huh?
Misschien moeten mensen als gradus een keer zelf een bedrijf opstarten. Enige wat dan telt is: zijn er betalende klanten?
Ook wordt er kennelijk ontkend dat er negatieve spiralen bestaan. Nogmaals, als een ondernemer of investeerder ziet dat de werkloosheid sterk stijgt, mensen minder (kunnen) uitgeven en alle overheden ook nog eens sterk bezuinigen, trekt die ondernemer of investeerder maar één conclusie: maar even afwachten tot de markt weer aantrekt. Wat de negatieve spiraal versterkt.
Het maakt mij als ondernemer echt geen zier uit of mijn klanten hun geld uit een private markt halen of hun geld via een overheidsuitgave binnen krijgen. Als ze mij maar kunnen betalen.
Alleen op lange termijn is er iets te zeggen voor een gezonde verhouding overheid/markt. Natuurlijk werkt een overheid die een te groot beslag legt op de economie verstikkend. Maar dan is er allereerst de vraag: is die overheid in NL te groot? En mocht dat zo zijn, dan is een recessie juist niet het moment om er iets aan te veranderen.
Stripwinkel De Rat is niet ten onder gegaan door de crisis. De beste man is met pensioen gegaan.
De winkel heeft altijd goed gelopen met een grote klantenkring.
Slechte informatie dus.
Hmmm… punt is dat het pand nog steeds leeg staat (in ieder geval de laatste keer dat ik keek, nog). Goede nieuws: huurprijzen winkelruimte in winkelcentrum Bilgaard zijn, voor leegstaande ruimtes, gehalveerd.