Peter de Waard, van De Volkskrant, geeft aan de huidige economische discussie niet te volgen
Ik meen dat het de heer W. Churchill was die ooit opmerkte dat de felheid van academische ruzies vooral daardoor werd veroorzaakt dat het in het algemeen nergens om ging. De niet-econoom zal het deswege vermoedelijk om het even zijn dat Peter de Waard, in De Volkskrant van vandaag (interview nog niet openbaar beschikbaar op internet), de econoom Jan Kregel abusievelijk een ‘leidende Neo-Klassieke’ econoom noemt, in plaats van een ‘leidende Post-Keynesiaanse econoom’. Maar in dit geval gaat het wel ergens om. Het gaat om heel veel. Het gaat om bijvoorbeeld 21% werkloosheid in Griekenland (en stijgend), om 23% werkloosheid in Spanje (en stijgend) en om onder meer om de toekomst van miljoenen mensen. Wat zijn de verschillen?
Het Post-Keynesiaanse gedachtengoed baseert zich op methodes zoals het dubbele boekhouden en hanteert onder meer inzichten uit bijvoorbeeld de marketing, de organisatiekunde en begrippen afkomstig van de economische statistiek. De door Paul Krugman vaak aangehaalde opmerking dat ‘de werkelijkheid’, zoals gemeten met de economische statistieken, een Keynesiaanse karakter heeft is juist. Bijvoorbeeld begrippen als werkloosheid, economische productie en ‘de waarde van de kapitaalgoedrenvoorraad’ zoals die in de Post-Keynesiaanse theorie worden gehanteerd zijn consistent met de begrippen zoals de statistici die definiëren en meten. En inderdaad: daar is niets speciaals aan. Dat is zoals het moet, in de wetenschap. Eigenlijk is het haast een beetje saai: een economische aanpak die werkt met bekende methodes en meetbare begrippen.
Hoe anders is dit bij de Neo-Klassieke economie. Het theoretisch apparaat van deze extreme, radicale en in mijn ogen ook wat obscure tak van sport is niet gebaseerd op bekende methodes en meetbare begrippen. Soms worden uiterst belangrijke variabelen, zoals werkloosheid, gewoon weggelaten uit de modellen. En, o ja en niet toevallig, dit zijn dus de modellen die door de Europese Centrale Bank (ECB) gebruikt worden. De ECB kiest ervoor om de 21% werkloosheid in Griekenland en de 23% werkloosheid in Griekenland gewoon ‘niet te zien’. Wat je niet ziet bestaat tenslotte niet! En Neo-Klassieke modellen geven daarvoor een handvat. De modellen van de ECB zijn bijvoorbeeld onder meer gebaseerd op de ideeën van Robert Lucas, leidend neoklassiek econoom, die er in zijn denken vanuit gaat dat ‘werkloosheid’ een keuze is, van het individu, voor meer vrije tijd. Ik overdrijf niet. En ja, die man heeft onder meer daarvoor ooit een Nobelprijs gekregen – wat de ECB natuurlijk weer een excuus geeft om deze ideeën serieus te nemen. Aardig is ook de aanname van ‘rationaliteit’ van de Neo-Klassieke economen, die ervan uit gaat dat mensen ‘eigenlijk’ wel weten wat ze doen, ook als het om geld gaat, en die de ECB een excuus gaf om de ontwrichtende private kapitaalstromen die opliepen tot 40% van de productie per jaar naar landen als Ierland en Spanje te bagatelliseren: ‘dankzij alle derivaten is het risico van dergelijke transacties eigenlijk te verwaarlozen’. Opmerkelijk is ook dat zelfs vier jaar nadat de kredietcrisis zich ging aftekenen het niet de ECB was die deze statistieken naar voren brengt en dat de ECB zich wel druk maakt om het begrotingstekorten in de Eurozone (geconsolideerd: nog geen 4% en in landen als Spanje op dit moment wellicht 6 of 7% en maximaal 15% in Griekenland) maar niet om private leningen die opliepen tot 40% van het BBP!
Maar het Neo-Klassieke denken geeft partijen niet enkel een excuus om cruciale variabelen uit de modellen te laten. Ook de variabelen die wel gebruikt worden zijn slecht gedefinieerd, inconsistent en onmeetbaar. Centraal daarbij staat het begrip ‘nut’ en de ‘nutscurve’, het model dat aangeeft hoeveel ‘nut’ het bezit van goederen mensen oplevert. Deze begrippen en modellen worden in de moderne marketing al vele decennia niet meer gebruikt, omdat ze het menselijk handelen niet beschrijven of verklaren. ‘Nut’ als ‘attitude’ bestaat niet. Men leze een boek als ‘Inleiding tot de Marketing’ van Verhage of het vergelijkbare boek van Kottler. Ook de Neo-Klassieke boeken zelf definiëren dit begrip niet, laat staan dat er een goede operationalisatie is die het meten ervan mogelijk maakt. Zelfs een sterk neoklassiek geïnspireerd econoom als Paul Samuelson zei, in zijn speech ter gelegenheid van zijn Nobelprijs, dat dit model niets anders doet dan te zeggen dat ‘People do what they do’: het regent – of het regent niet. Samuelson stelde uiteraard het idee van ‘de kennelijke voorkeur’ voor om de curve alsnog te meten, maar dat werd ook niets, omdat, zoals de moderne marketing dat wel accepteert, voorkeuren van mensen niet scherp gedefinieerd en ook niet consistent zijn en niet worden wel gebruikt door de Post-Keynesianen.
Ondanks deze moderne, wetenschappelijke inzichten (lees ook Viktor Lamme, “De vrije wil bestaat niet”) gaat de ECB er echter vanuit dat er wel een nutscurve bestaatd, waarbij er zonder dit verder te motiveren ook nog vanuit wordt gegaan dat die ook nog eens bestaat voor de hele sector huishoudens, als een soort mega-nutscurve die een mierenhoop beschrijft… Dus zonder dit verder hoe dan ook te motiveren! Hoe zo, ‘wetenschappelijk’? Wel moet gezegd worden dat deze mega-nutscurve enkelijk mogelijk is als iedereen precies hetzelfde is, wat voor een mierenhoop, waar alle werksters zussen van elkaar zijn, natuurlijk enigermate opgaat.
Daarbij wordt er ecjter tegelijkertijd vanuit gegaan dat mensen perfecte kennis en perfecte voorspellende vermogens hebben, en dat alle mensen precies hetzelfde zijn, en dat marktrelaties de enige intermenselijke relatie is die er is, waarbij de ‘werkelijke waarde’ (het ‘nut’) van een transactie, zoals het kopen van een huis, tot stand komt tijdens de koop en (in flagrante tegenspraak met het marketingdenken!) niet tijdens het gebruik. Een extreme, radikale en, omdat moderne inzichten geen rol spelen, obscure manier van denken.
Deze manier van denken geeft partijen als de ECB echter de mogelijkheid om ontwrichtende kapitaalstromen en exploderende werkloosheid te negeren. En dat is, voor hun, op dit moment natuurlijk wel prettig. Maar voor de Grieken is dat minder prettig. En voor ons ook. Het idee dat de ECB eigenlijk geen rol had te spelen bij het beteugelen van knotsikale kapitaalstromen en inflatoire stijgingen van de prijzen van huizen heeft Europa heel wat gebakken peren bezorgd. En bezorgt ons nog steeds heel veel ellende. Elke wetenschappelijke econoom zal vertellen dat er, voor de wederopbouw van Griekenland, massieve investeringen nodig zijn die per vandaag moeten starten. Dat is namelijk hoe dat in de afgelopen 130 jaar is gegaan, in Nederland en China en Argentinie en de Verenigde Staten: zonder groei geen nieuwe werkgelegenheid. En voor groei zijn investeringen nodig, als lage lonen genoeg waren dan was Mali nu een rijk land.
Maar de neo-klassieke economie stelt dat je alleen de lonen maar hoeft te verlagen en de overheid te verkleinen, en dan komt alles goed en dan gaan de bedrijven weer investeren en de lonen verlaag je door de werkloosheid op te jagen naar 30% en de overheid en de sociale zekerheid te halveren en de investeringen te verlagen (en de vakbonden in te tomen, wordt zonder meer de volgende eis aan Griekenland) want dan moeten mensen wel werken in plaats van ‘zogenaamd werkloos maar in feite op vakantie’ te zijn (voor de goede orde: de gemiddelde werkweek in Griekenland is ongeveer 7 uur langer dan in Duitsland, het aantal huishoudens van onder 60-jarigen met een zeer lage betrokkenheid bij de arbeidsmarkt lag er volgens Eurostat in 2009 ook beduidend lager dan in Duitsland, tussen 2000 en 2009 steeg de arbeidsproductiviteit in Griekenland meer dan twee keer zo snel dan in Duitsland. U weet wel, dat Duitsland dat Helmut Kohl, voormalig Duits ministe rpresident, ooit een “kollektiver Freizeitpark’ noemde). Het beleid van de ECB leidt tot onnodige werkloosheid, armoede en daarmee trouwens ook tot een daling van de productie en dus tot een grotere kans op een bankroet van Griekenland (voor de goede orde: tot en met 2008 was de opverheidsschuld van Griekenland wel hoog maar niet onhoudbaarhoog).
Neo-klassiek denken is extreem en obscuur denken dat vanwege het gebruik van pre-wetenschappelijke begrippen als nut en het niet gebruiken van moderne, wetenschappelijke definities en inzichten in tegenspraak is met de feiten en de geschiedenis. Het is niet voor niets dat neo-klassieke economische bloggers veel en veel minder statistieken gebruiken dan (Post)-Keynesiaanse! Het gaat dus echt ergens over, bij deze discussie. Het gaat om wetenschap tegenover ideologie en obscurantisme. Het gaat om welvaart tegenover crisis. Het gaat om de toekomst, van Europa.
Jan Kregel een neo-klassieke econoom!? Hahahaha.